Toeristisch attractief landbouw- en woondorp met een opppervlakte van 852 ha en 697 inwoners (1.1.1998). Taalgrensgemeente ten noorden grenzend aan Berchem, ten oosten aan Oudenaarde (Melden) en aan Zulzeke, ten zuiden aan Ronse en Mont-de-l'Enclus (Russeignies, provincie Henegouwen), ten westen aan Ruien. Ligging in het Zuid-Vlaamse Heuvelland en deels op de oostelijke helling van de Scheldevallei waardoor het grondgebied gevarieerde landschapskenmerken vertoont. Van 15 m in het Schelde-alluvium (noord en noordwest) oplopend via een golvend landschap naar plateauhoogten met steile flanken in het zuiden namelijk van de Paterberg, Kwaremontberg en met hoogste punt (125 m) op de wijk Knokt gelegen op de noordelijke uitloper van de Kluisberg (grotendeels op Ruien). Typische insnijdingen van het heuvelachtig landschap door beken, met de Molenbeek als voornaamste, en aanwezigheid van bronnen. Vochtige gronden in de Scheldemeersen en beekdepressies, bebossing op de steile flanken en vruchtbare zandleemgronden op de hoger gelegen plateaus.
Van in de Steentijd zou het grondgebied bezocht zijn door de prehistorische mens. Op de Paterberg kon een hoogtesite van de Michelsbergcultuur gelokaliseerd worden aan de hand van meer dan 2.500 silexartefacten. Soortgelijke archeologica uit het Midden-Neolithicum werden nog verspreid in de gemeente in kleinere concentraties aangetroffen. Diverse getuigenissen van bewoning in de Gallo-Romeinse tijd. Een muntschat kwam reeds in 1816 aan het licht in het Kasteelbos. Op Broekte, Kalkhoven (Paterberg) en aan de Schilderstraat (Kwaremontberg) werden resten aangetroffen van Romeinse villa's; in de nabijheid van laatstgenoemde site kwam ook een brandgraf voor evenals aan de Zandstraat in de zuidoosthoek van de gemeente tegenover Heynsdalebos. Van aan de zuidwestelijke-gemeentegrens liep over Kwaremont een Romeinse weg, namalijk een weg komende van Blicquy over Russeignies langsheen de westelijke grens van Ronse naar de Schelde (Berchem) en van daar richting Kerkhove (West-Vlaanderen).
De gemeentenaam, met betekenis "vierkante berg", is zoals meerdere toponiemen in Zuid- Oost-Vlaanderen van Romaanse oorsprong. De oudste vermelding van Kwaremont in 1119 heeft betrekking op de schenking door de bisschop van Kamerijk van de capella van Kwaremont, samen met de kerk van Berchem waarvan zij afhing, aan de benedictijnenabdij van Saint-Thierry bij Reims (Noord-Frankrijk). Namen van de heren van Kwaremont zijn bekend sinds de 14de eeuw. Kwaremont maakte niet alleen op geestelijk vlak deel uit van Berchem. De heerlijkheid Kwaremont-Zulzeke-ruien was één van de vier belangrijkste lenen afhangend van het leenhof van Berchem. De benaming Ruien vinden we pas van in de 16de eeuw toegevoegd aan de heerlijkheid Kwaremont-Zulzeke. Samen vormden ze een rechtsgebied. Feodaal viel deze heerlijkheid binnen het Land tussen Marke en Ronne, een gebied dat administratief ressorteerde onder de kasselrij van het Land van Aalst. De heerlijkheid Kwaremont-Zulzeke omvatte in een latere periode ook Ruien zodat ze samen een rechtsgebied vormden. Van in de 16de eeuw vinden we Ruien toegevoegd aan de heerlijkheid Kwaremont-Zulzeke.
Op Kwaremont kwamen meerdere sites met walgrachten voor. Twee ervan waren gelokaliseerd in een beekvallei met bijbehorende watermolen, reeds vermeld van in de 16de eeuw, namelijk van het "Hof ter Planken" en het "Hof ter Beken" aan de Molenbeek; de watermolen van de eerste bestaat nog, van de tweede verdween de watermolen doch niet de omgrachte vroegere hoeve. Aan de oostelijke gemeentegrens nabij de Beiaardbeek lag vroeger het omgrachte "Hof ter Hey(d)en", ter hoogte van de latere hoeve "Ruybroeke". In de noordoostelijke-uithoek van Kwaremont tussen Driesstraat en Neerhofstraat, grenzend aan de moerassige omgeving van het Kasteel ter Donck van Berchem, lagen tot in de 19de eeuw nog drie omgrachte sites, waaronder één van een nog bestaande grote hoeve. Naast de Schilderstraat bovenop de Kwaremontberg stond minstens sinds de 16de eeuw de houten windmolen zzogenaamd "Te Vaege", herbouwd in 1851 en afgebroken in 1921.
Kwaremont vormde eertijds een afgelegen dorp. De kleine dorpskern bovenop de Kwaremontberg met centraal dorpsplein en weids uitzicht over de Scheldevallei, stond via twee oude wegen noordwaarts in verbinding met Berchem: de vroeger zogenaamde. Pontstraat (thans Schilderstraat - Broektestraat, * gekasseide weg ook bekend als "Oude Kwaremont") en meer ten westen, de vroegere Bergstraat, langsheen de dorpskerk, (thans deel van onder andere gekasseide Kwaremontplein - Ommegangstraat) naar de kern van Berchem. Zuidwaarts van de dorpskern gaf de vroegere Pontstraat aansluiting oostwaarts met de Zandstraat, oude grensstraat met Ronse. Anderzijds ook zuidwaartse wegen richting Russeignies. Aanleg circa 1840 van de nieuwe steenweg Ronse-Berchem ten Westen van de dorpskom met overwegend rechtlijnig tracé. In de tweede helft van de jaren 1960 werd deze steenweg zogenaamde Ronse Baan nog verbreed en plaatselijk recht getrokken; thans vormt deze provinciale weg de voornaamste verkeersweg die het grondgebied aandoet. Rijhuizenbouw komt vrijwel niet in de gemeente voor, voornamelijk beperkt tot het dorpsplein. De gemeente vertoont vooral losse bebouwing met een zeer verspreid karakter, meer geconcentreerd in bepaalde gehuchten zoals op de wijk Lamont; daarnaast ook geïsoleerde grote hoeven. Een aantal niet meer uitgebate hoeven verkregen de laatste decennia door aanpassingen voornamelijk van het boerenhuis een eerder residentieel karakter. Ook vele kleinere boerenwoningen verloren door vernieuwingswerken in meerdere of mindere mate hun traditioneel voorkomen.
Kwaremont kent een succesrijk dagtoerisme door zijn panoramische vergezichten op de Scheldevallei en het Vlaamse Ardennenlandschap met het nabije Kluisbos. Ook bekend als kunstenaarsdorp. Vanaf midden 20ste eeuw vestigden zich namelijk meerdere kunstschilders en glazeniers met faam in de gemeente. Deze trend uit zich thans nog in de aanwezigheid van een niet gering aantal kunstgalerijen en toegankelijke kunstenaarsateliers. De steile * kasseiwegen over de Kwaremontberg en Paterberg zijn berucht in het kader van klassieke Vlaamse wielerwedstrijden zoals de Ronde van Vlaanderen.
Bron: BOGAERT C., LANCLUS K., TACK A. & VERBEECK M. 1998: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Oudenaarde, Kanton Ronse, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 15n3, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Lanclus, Kathleen; Verbeeck, Mieke; Tack, Anja
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Omvat
Dorpskom Kwaremont
Omvat
Hoeve
Omvat
Hoeve
Omvat
Hoeve
Omvat
Hoeve
Omvat
Hoeve 't Rozenhof
Omvat
Hoeve Diere Kost
Omvat
Huisje Weltevree
Omvat
Kalmontstraat
Omvat
Keuzelingsstraat
Omvat
Knoktstraat
Omvat
Knotwilgenrij op talud
Omvat
Kwaremontplein
Omvat
Ommegangstraat
Omvat
Ronse Baan
Omvat
Semi-gesloten hoeve
Omvat
Stationsstraat
Omvat
Wegkapel
Omvat
Wegkapel Ten Boeker
Omvat
Zandstraat
Is deel van
Kluisbergen
Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Kwaremont [online], https://id.erfgoed.net/themas/14130 (geraadpleegd op ).
Beheerder fiche: Gemeente Kluisbergen
Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.