Zeer uitgestrekte taalgrensgemeente van 2629 ha en 2600 inwoners (1989) sinds 1977 deel uitmakend van de gemeente Heuvelland. Gelegen in Zandlemig-Vlaanderen en de Westhoek. Sterk golvend reliëf, variërend van 27 meter in het noorden tot 85 meter in het dorpscentrum. Overwegend vruchtbare en goed gedraineerde zandleem- en leembodems. Er rest nog een 80 hectare bos, onder meer Padhoek-, Kroonaerd- en Kapelleriehoekbos. Verscheidene beken: de Wijtschate- en diependaalbeek vloeien af in het Ijzerbekken; de Roze-, de Wam- en de Blauwepoortbeek behoren tot het Leiebekken; de Stuiver- en de Steenbeek tot het Douvebekken.

Wijtschate wordt voor het eerst vermeld in 961 als Widisgatis. Het kapittel van Sint-Donaas te Brugge bezat het patoonsrecht van de kerk van Wijtschate tot aan de Franse Revolutie. Tijdens de godsdienstoorlogen werd de kerk verwoest.

Tot voor de Eerste Wereldoorlog waren er te Wijtschate nog vijf windmolens: de Castele- of Kapellemolen (Poperingestraat), de Wambekemolen, aan de Blauwepoortstraat, de Van de Vijveremolen aan de Mesenstraat, en de Spanbroekmolen met gelijknamige herberg, aan de Spanbroekmolenstraat.

Het Frans meisjespensionaat van Les Soeurs Immaculées en het weeshuis Godtschalk, werden na de oorlog niet hergebouwd; laatst genoemde werd heropgericht te Ieper. Het ouderlingentehuis home Sint-Medard uit het eerste kwart van de 19de eeuw werd na de oorlog heropgebouwd.

Typische landbouwgemeente, met voormalige steenbakkerij, exportslachterij en bouwonderneming.

Om de strategisch belangrijke heuvelrug Wijtschate- Mesen werd fel gestreden: Slag van Wijtschate oktober-december 1914; Mijnenslag van Wijtschate 7 juni 1917. De talrijke Britse kerkhoven herinneren aan het oorlogsgeweld van de Eerste Wereldoorlog: Cabin Hill Cemetery (Krommestraat); Derry House Cemetery nr. 2 (Krommestraat); Croonaert Chapel Cemetery (Voormezelestraat); Lone Tree Cemetery (Spanbroekmolenstraat); Oosttaverne Wood Cemetery (Rijseltraat); R.E. Farm Cemetery (Wulvergemsestraat); Somer Farm Cemetery (Hollebekestraat); Spanbroekmolen British Cemetery (Scheerstraat); Torreken Farm Cemetery nr. 1 (Groenestraat); Wytschaete Military Cemetery (Kemmelstraat). Verscheidene oorlogsmonumenten onder meer: Britse aan de Kemmelstraat, aan de Hollebekestraat en aan de Ieperstraat; een Frans oorlogsmonument aan de Voormezelestraat. Een aantal kraters tekenen zich ten westen van het dorp af. Daar werden op 17 juni 1917 door de Engelsen springstofladingen onder de vijandelijke linie tot ontploffing gebracht; de belangrijkste is de Spanbroekmolentrechter (Spanbroekmolenstraat), gelegen op de plaats van de voormalige gelijknamige molen, ook Pool of Peace of Lone Three Crater genaamd. Aan de Voormezelestraat vindt men nog enkele overblijvend onderaardse gangen.

Na de Eerste Wereldoorlog werd de volledig verwoeste gemeente heropgebouwd naar de vooroorlogse aanleg; de Lepelstraat werd echter niet opnieuw aangelegd. Dorpskom met centraal rechthoekig marktplein, de Markt, en uitvalswegen naar de vier windstreken: Kemmel-, Wulvergem-, School-, Houtem-, Hollebeke-, en Poperingestraat; ten noorden, hoger gelegen Kerkplein met centrale Sint-Medarduskerk. Bebouwing voornamelijk geconcentreerd rondom de Markt en de uitvalswegen, overgaand in verspreide hoevebouw. Lintbebouwing tevens aan de noordzijde van de Steenstraat, aansluitend bij en ten noorden van de dorpskom van Mesen. Verscheidene kleine gehuchten onder meer Kruisstraathoek, Lindenhoek, Ieperhoek.

Belangrijk bij de wederopbouw, waren de architecten H. en M. Le Borgne (Charleroi); zij ontwierpen onder meer de parochiekerk, het Ouderlingentehuis, de meisjesschool met klooster, de pastorie en enkele huizen. Het gemeentehuis is een ontwerp van architect A. Dugardijn (Brugge). Andere architecten als H. Van Monfort (Vorst), C. Evrard (Brussel), M. Selly (Ieper), L. Masure (Elsene), A. Depoortere (Ieper), C. Schmidt (Poperinge), A. Derthe (Komen), M. Dujardin (Komen), waren tevens, hetzij in mindere mate bij de heropbouw van de gemeente betrokken.