Gemeente van 3.646 inwoners (1989) en 1.774 hectare. Ligging in de Westhoek, Zandlemig-Vlaanderen; aan de Zonne-, Hane-, Nieuwe- en Verloren hoekbeek; aan de voormalige spoorlijn Ieper-Roeselare; in het zuidwesten doorkruist door de A19. Matig golvend reliëf met overwegend vruchtbare en - met uitzondering van de vele beekdepressies - goed gedraineerde licht- zandleem - en zandleembodems.

Bossen onder meer na de Eerste Wereldoorlog heraangelegd: recreatiedomein van het kasteel Zonnebeke (10 hectare), rijksdomein "Den Doel" of het Polygoonbos (68 hectare) en de Nonnebossen (15 hectare).

Landbouw - en woondorp. Streekmuseum ondergebracht in het voormalige kasteel Iweins (Ieperstraat nummer 7). Industrie: steenbakkerij werkend op basis van de lokaal gewonnen Ieperiaanse klei (Ieperstraat nummer 186); veder- en donsfabriek (Maagdenstraat nummer 10).

Eerste vermelding in 1072 als Sinnebecche. Zonnebeke en omgeving reeds vrij dicht bevolkt vanaf de vroege middeleeuwen, en omgeven door drie grote boscomplexen: het "Vrijbush", het boscomplex ten westen en ten noordwesten van Ieper en dit dat de gemeenten Passendale, Moorslede, Beselare, Geluveld en Zillebeke omvat. Voor 1000 na Christus: eerste - eerder clandestiene - ontbossing en ontginning. Eind 11de eeuw - begin 12de eeuw: meer systematische ontginning. Aldus behorend tot de oudste ontginnings- en woonzones van West-Vlaanderen (vroeg-middeleeuws, Karolingisch) met uitzondering van het gebied ten zuiden van Zonnebeke.

Voormalige vestigingsplaats van twee kloosters: de augustijnenabdij (1072 - 1796) in het dorpscentrum met de abdijkerk als parochiekerk en de benedictinessenabdij Nonnebossche (1101-1583) gelegen in het gelijknamige bos, echter verwoest in de 16de eeuw tijdens de godsdiensttroebelen en nadien voortgezet te Ieper.

Ontstaan van de augustijnen- en vermoedelijk ook van de benedictinessenabdij, nauw verbonden met het bestaan van de heerlijkheid van Rollegem met kern - omwald kasteel en neerhof - gelegen tegenover de kerk. Heerlijkheid in 1698 verkocht aan de augustijnenabdij; kasteel gesloopt in de loop van de tweede helft van de 18e eeuw, doch neerhof bewaard tot in 1914.

1072, 1112: stichting door de heer van Rollegem, toen ook burggraaf van Ieper, van een kapittel waaraan hij een gebied schenkt met de opdracht er een abdij op te bouwen. 1142: de kanunniken sluiten zich aan bij de orde van Arrouaise en leven dan volgens de regel van Augustinus. 1455, 1476: abdij gedeeltelijk door brand verwoest. 1566: plundering en vernieling van een groot deel der abdijgebouwen. 1579: brand, waarna abdijcomplex niet meer in zijn totaliteit hersteld. Tot aan haar afschaffing met de Franse Revolutie beheerste de augustijnenabdij het sociaal, politiek en economisch levee te Zonnebeke. 1797: verkoop van het abdijdomein gevolgd door afbraak van de gebouwen met uitzondering van de kerk, de abdijhoeve en de abtswoning. In de loop van de 19de eeuw: omvorming tot kasteeldomein door de familie Iweins (Ieperstraat nummer 7).

De drukke bouwbedrijvigheid rond de eeuwwisseling weerspiegelt echter geenszins een grote economische of industriële activiteit te Zonnebeke.

Nieuwe bouw uit de tweede helft van de 19de eeuw -1914: station (circa 1868), vergroting van de parochiekerk (1869-1870), kloosterschool (circa 1885), gemeentehuis en postkantoor (1897), rijkswachtkazerne (1908), wijkschooltjes, dorpswoningen,...

Industrie in 1914: twee brouwerijen, twee veldsteenbakkerijen en een "mechanische" steenbakkerij met Engelse ringoven, vijf windmolens, een zuivelfabriek, twee constructiewerkhuizen (onder meer landbouw-, maal-, ontroommachines en draaimolens).

Gemeente volledig verwoest tijdens de Eerste Wereldoorlog. Twee oorlogskerkhoven en meerdere gedenktekens verspreid over de gemeente:

- Buttes New British Cemetery en 5th Australian Division Memorial, Lange Dreve - Polygoon Wood Cemetery, Lange Dreve

- Princess Patricia Light Infantry Monument, Prinses Patriciastraat

- Gedenkzuil James Ewen Brodie, Nonnebossen

- Monument van de 7de Britse Divisie, Beselarestraat

- Broodseinde gedenkteken, Roeselarestraat Restanten van het slagveld: ondergrondse schuilplaatsen onder meer de zogenaamd "Bremen Redoubt" (Ieperstraat nummer 186) en de zogenaamd "Zonnebeke Church Dugout" onder de vooroorlogse kerk; twee Duitse bunkers (Polygoonbos).

Vanaf februari 1919, geleidelijke terugkeer van de bevolking en oprichting van noodwoningen, -kerk, -gemeentehuis, -school... onder meer met hulp van het Koning Albertfonds (barakken). Definitieve wederopbouw volgens aanleg- en rooilijnplan naar ontwerp van architect H. Hoste (Brugge) en landmeter A. Coppens (Roeselare); in grote lijnen herstel van vooroorlogs stratenpatroon. Beperkte urbanistische ingrepen in de dorpskom: rechttrekking van de bocht voor de kerk (Ieper-, Roeselarestraat), verbreding van de Langemarkstraat tot 14 meter, aanleg van de nieuwe Albertstraat op 10 m breedte, vergroting van het marktplein, en verbeteringen aan de Frezenbergstraat. Hieraan gekoppelde "verschuivingen" zie onder meer bouw van de Sint-Lucasschool en het Patronaatsgebouw achter het vooroorlogse gemeentehuis op de hoek Ieper-/ Langemarkstraat, en oprichting van een nieuw gemeentehuis aan het vergrootte marktplein.

Realisatie in de periferie van een meer progressief project: kleine tuinwijk als uiting van eigentijdse huisvestingsprinciepen gebaseerd op oudere tuinwijkgedachten en met aandacht voor de meer sociaal-functionele wederopbouwaanpak van de modernisten (Langemarkstraat nummer 54-102).

"Industriële wederopbouw" in de lijn van de voor de Eerste Wereldoorlog bestaande, echter vervanging van de vooroorlogse windmolens door maalderijen en erg beperkte wederopbouw van de vroeger talrijke cichorei-asten. Vanaf 1925, geleidelijk verdwijnen van de veldsteenbakkerijen; de enige overblijvende schakelt in 1930 over op een Engelse ringoven (Ieperstraat nummer 186).

Grootste wederopbouwactiviteiten tussen 1922 en het topjaar 1924: de dorpskom krijgt haar definitief uitzicht, bouw van een nieuw "kasteel" met "cottage"-allures door de familie Iweins, voltooiing van de schoolgebouwen en de parochiekerk.

Dorpskom met typerende lintbebouwing aan de Ieper-, Roeselare- en Langemarkstraat, gedomineerd door de modernistische Onze-Lieve-Vrouwekerk ten noorden van en palend aan het beboomde kasteeldomein; marktplein ter hoogte van de hoek Roeselare-/ Langemarkstraat. Ten zuidwesten van de dorpskom: nieuwe sociale woonwijk "Boudewijnpark". Gehuchten: Frezenberg, Westhoek, Molenaarelst, Broodseinde. Weekendverblijfplaatsen: Nonnebossen (noord, oost, zuid en west) en Hazebos.

Basisbebouwing met breedhuizen van één à twee bouwlagen onder pannen zadeldak. Doorsnee-wederopbouwarchitectuur in de lijn van de vooroorlogse, behoudens de modernistische realisaties van architect H. Hoste: de parochiekerk, de pastorie, de inmiddels door nieuwe bouw vervangen gemeenteschool echter met behouden onderwijzerswoning (Berten Pilstraat nummer 6) en een nog deels bewaarde eenheidsbebouwing (Roeselarestraat nummer 9-19).

Zelfde wederopbouwtrant voor de eigendommen van de kasteelbewoners Iweins herkenbaar aan: licht gebogen zadeldaken met breed overstekende dakrand op houten modillons en windborden voor de zijpuntgevels.

Uit archiefonderzoek blijken de meeste panden wederopgebouwd naar eenvoudige planner getekend door de eigenaar of de aannemer zelf. Naast H. Hoste waren onder meer ook volgende architecten betrokken bij de wederopbouw van Zonnebeke: A. Dugardijn (Brugge), K. Laloo (Izegem), G. Huise (Roeselare), F. Delrue (Moorsele), L. Masure (Elsene), A. Depoorter (Ieper), N. Lacroix (De Panne), A. Lener (Brussel), G. Huygens (Brussel), J. Van Hoenacker (Antwerpen), L. Verstraate (Izegem), R. Cauwe (Brugge), A. De Pauw (Brugge),...