Heuvelachtig en landelijk gehucht op de grens met Waals-Brabant, gelegen ten zuidoosten van de kern van Overijse. De Waversesteenweg loopt ten oosten langs het gehucht en vormt de verbinding met Overijse centrum en Waver. De Laan, een zijrivier van de Dijle, loopt door het uiterste zuiden en vormt deels de grens met de Waalse gemeenten Waver en Rosières-Saint-André, waarna ze doorstroomt naar Terlanen.

Historiek

De woonkern van Tombeek dateert uit de Gallo-Romeinse periode. De benaming is vermoedelijk afkomstig van "tumulus" of "Tomme", dus van een voormalige grafheuvel(s). Deze tumulus is te verklaren door de nabijheid van Waver als belangrijk Romeins centrum. Volgens A. Wauters zou de grafheuvel gelegen hebben op de rechteroever van de Laan tegenover het hof van de Tempelheren (gemeente Waver). Cosyn neemt deze stelling over. Volgens Verbesselt daarentegen zou de grafheuvel bestaan hebben op de linkeroever tussen de Laan en het kasteel ter Deck langs de Brusselsesteenweg. Volgens de studie van Vande Putte zouden er dan weer een hele reeks tumili bestaan hebben langs de Laan tussen de gehuchten Tombeek en Terlanen, evenals in de omgeving van ter Deck. Alle auteurs zijn het er over eens dat in Tombeek een Romeinse bevolkingskern moet hebben bestaan.

De middeleeuwse kern van Tombeek zou zich ontwikkeld hebben door de geleidelijke ontbossing van het Zoniënwoud, met als hoogtepunt de 13de eeuw (volgens Ch. Zoller). In de 12de eeuw was er al een riddergeslacht aanwezig, Johannes de Tumbeca (1163). Ook kasteel ter Deck bestond al en behoorde aan het geslacht van der Deck. Van het geslacht de Tombeca zijn verder geen details bekend of zij als heren van dit gehucht optraden. Verbesselt rangschikt ze wel in de rij van de plaatselijke adel. De belangrijkste hoven in Tombeek waren onder andere dit van de Tempelheren (nu Waver), Baarsel en ter Deck en het kleinere Hof Tenberg.

Het duurde tot de oprichting van de parochiekerk Heilige Bernardus in 1865 dat Tombeek zijn eigen bedehuis kreeg, met uitzondering van de kapel van het kasteel ter Deck. Tombeek had een kapelanie van het Heilig Kruis en de Heilige Elisabeth binnen de kerk van Overijse, gesticht in 1241 door Ridder Willem van Tombeke. Parochiaal bleef het gehucht steeds afhankelijk van Overijse.

In het wegennet is vooral de "Waalse baan" belangrijk, die hier in Tombeek over de Laan gaat en voor de aanleg van de huidige Waversesteenweg door het centrum liep en het verloop van de Lanestraat volgde. Deze baan tussen Jezus-Eik en Waver werd aangelegd tussen 1768-1769. In de middeleeuwen liep de weg meer ten zuidoosten vanuit Overijse waarschijnlijk langs de Herstraat en de Postweg. De huidige Waversesteenweg die het centrum van Tombeek rechts laat liggen werd aangelegd in de jaren 1930.

Ook de zogenaamde "Keizer Karel legende" heeft zijn stempel gedrukt op Tombeek. De legende stelt dat Keizer Karel in 1531 vastreed in de Laan of in de moerassen van de Tombeekheide en geholpen werd door de Tombekenaars. Hiervoor kregen ze de gronden op de Tombeekheide als beloning; deze is gelegen ten zuiden van de Laan en strekt zich uit tot in Waver. De gronden werden in 1784 officieel toegekend aan de inwoners van Tombeek door de Souvereine Raad van Brabant na onenigheid hierover tussen Tombeek en Waver. De onenigheid over de heide zou opklimmen tot de 12de eeuw en voortvloeien uit een schenking door de Brabantse hertogen aan de Orde van de Tempelheren. Vanaf het laatste kwart van de 19de eeuw werden de gronden meer en meer verkaveld en verkocht. Het laatste deel van de resterende akkers en braakgronden werd te koop gesteld in 1933. In 1934 werden de laatste gronden verkocht om het sanatorium te bouwen. De intresten op deze verkoop worden nog jaarlijks uitbetaald aan de gezinshoofden op de "Trek van Tombeek-heyde" op de eerste zondag na Driekoningen. Volgens sommige bronnen werden de winsten van de heideverkoop ook gebruikt voor de aankoop van gronden voor de huidige kerk, pastorie en school, waarschijnlijk ging het hier ook om schenkingen door gegoede burgers.

Huidige uitzicht

Het centrum van het gehucht kent een heterogene basisbebouwing. Kenmerkend zijn de inplanting van de parochiekerk en pastorie met ten zuiden van de kerk een grote gesloten hoeve. Uitwaaierend vanuit het centrum straten met nieuwe verkavelingen uit de tweede helft van de 20ste eeuw (voornamelijk vanaf de jaren 1970). Verder verwijderd van het centrum zijn nog een aantal hoeves te vinden en het kasteel Ter Deck. Leemveldstraat 43 is nog een voorbeeld van een semi-gesloten hoeve met woonhuis uit het interbellum.

In de jaren 1930 werd tegen de grens met Waver, ten zuidoosten van het centrum van Tombeek, het modernistische Sanatorium Joseph Lemaire ingeplant op de voormalige Tombeekheide. Het sanatorium werd gebouwd als kuuroord voor tbc-patiënten uit de arbeidersklasse.

Net zoals in Terlanen is de grote impact die de druiventeelt had op de hele gemeente Overijse vandaag minder zichtbaar in Tombeek. Vele serres werden gesloopt. Op de topografische kaart van 1960 en de luchtfoto van 1971 zijn wel verschillende reeksen serres zichtbaar langs de Abstraat en de straten die vertrekkend in het centrum van Tombeek.