Gemeente van 714 ha en 6.105 inwoners(1999); gelegen aan de middenkust. Zand- (duinen) en kleigronden (polders). Sinds 1976 hoofdgemeente van de fusiegemeente Middelkerke. Toerisme, land- en tuinbouw.

Oudste vermelding in 1218 als "Middelkerca", ligging in het midden van kusteiland "Testerep". Onafhankelijke parochie sinds 1293. De belangrijkste heerlijkheden waren "Vrijlant", "Proostlant" (proosdij van Sint-Donaas, Brugge), "Canonieklant" (kanunniken Sint-Donaas) en de "heerlijkheid van Guysen", binnen het Kamerlingsambacht onder het Brugse Vrije.

In 1334 door overstromingen verwoest. Gedeeltelijke vernietiging van de kerk tijdens de godsdiensttroebelen van de tweede helft van de 16de eeuw; herstel in de 17de eeuw. Het dorp had ook veel te lijden onder de slag bij Nieuwpoort (1600) en het Beleg van Oostende (1600-1604). Nadien trage herbevolking. Gedurende een groot gedeelte van de 17de eeuw is Middelkerke Frans gebied.

Middelkerke was tot het laatste kwart van de 19de eeuw een bescheiden vissersdorp voornamelijk ontwikkeld langs het Graningategeleed (verderzetting Albertusgeleed), met uitdeinende lintbebouwing aan de steenweg Oostende-Nieuwpoort (aangelegd in 1782-1784, huidige Oostende- en Westendelaan). Ten noorden van het dorp ongerept duinenlandschap enkel doorsneden door driftweg (Duinenweg) en kerkwegel zie kaart van het Militair Cartografisch Instituut van 1875.

Ontwikkeling van Middelkerke-Bad vanaf de 19de eeuw ten gevolge van de opkomst van het elitaire kusttoerisme, zie verviervoudiging van het inwonersaantal van Middelkerke tussen 1875 en 1910.

1876: grootgrondbezitters en industriëlen richten te Brussel de "Société Anonyme des Bains et des Dunes de Middelkerke et de Westende" (na faling omgevormd tot "Société Anonyme de Middelkerke-Bains", 1894-1914) op; opening "Hotel de la Digue" op de voorlopige zeedijk en inhuldiging van de badplaats.

1877: concessie aan de gemeente voor één km strand.

1879-1885: de kerkwegel tussen de kerk en de Duinenweg wordt rechtgetrokken en verbreed (Kerkstraat), en in de Paul de Smet de Naeyerstraat doorgetrokken tot de Zeedijk.

1883: de gemeente neemt de financieel onrendabele badzone over.

1883 (kaart van het Militair Cartografisch Instituut): aanduiding van een groots rationeel urbanisatieplan met straten in dambordpatroon voor de zone tussen de Zeedijk ten noorden, de Duinenweg ten zuiden, de Kerk- en de Paul de Smet de Naeyerstraat ten oosten en de grens met Westende ten westen. Op dat moment reeds verkavelde duinen eigendom van een Brugs grootgrondbezitter: Zeedijk en achterliggende dienstweg, een gedeelte van de Koninginnelaan en een zestal haakse straten tussen laatstgenoemde laan en de dijk. De duinen ten oosten van de Paul de Smet de Naeyerstraat worden door de Domeinen opengesteld voor het nu verdwenen "Hospice Roger de Grimberghe" (testamentair fonds van 1885). Dat er in 1884 slechts tweeëndertig huizen aan de Zeedijk gebouwd zijn, wordt als een financiële mislukking beschouwd.

1887: de gemeente koopt de Zeedijk en de straten loodrecht daarop af van de maatschappij.

1889: inrichting van de Leopoldlaan - oorspronkelijk dienstweg voor villa's langs Zeedijk - als steenweg.

1891: eerste volledig houten casino aan de Zeedijk.

1893: vestiging van de groeiende gemeentediensten in de voormalige pastorie, voorheen gemeenteraadszittingen in herbergkamer.

1896: elektrische tramlijn Oostende-Middelkerke-Bad op de Leopoldlaan.

1897: aanleg waterreservoir ("DRONKENPUT", zie Kapelstraat) ten behoeve van de toenemende bevolking; bouw van watertoren.

1898: verstening van de dijk - twaalf m naar de zee opgeschoven om zo een panorama te creëren; gedeelten Mariakerke-Middelkerke en Middelkerke-Westende respectievelijk gerealiseerd in 1904 en 1909. Circa 1906 is het centrale gedeelte van de Zeedijk ongeveer volgebouwd met eclectisch en Anglo-Normandisch getinte villa's opgevat als smalle burgerhuizen in de rij onder meer naar ontwerp van architecten D. Vereecke (Oostende), A. Dumont (Brussel) en C. Troof, waarvan "VILLA COGELS" en "VILLA DORIS" bewaard bleven. Grotere panden zoals het "Hospice" en bepaalde hotels werden echter in een meer classicistische stijl opgetrokken.

1899: aanleg van nieuwe begraafplaats ten zuiden van de Oostendelaan en definitieve opruiming van het oude kerkhof.

1911 (Kaart van het Militair Cartografisch Instituut): het grootse urbanisatieplan is nauwelijks verder gevorderd en zelfs grotendeels afgevoerd. Het grondgebied tussen het oude en nieuwe tracé van de Graningatevliet (Wilskerke) wordt bij Middelkerke gevoegd met het oog op de uitbreiding van de straten loodrecht op de Zeedijk tot aan de steenweg. De aanleg van tenniscourts voor het casino, onder meer aan de Leopoldlaan (alwaar behouden) en het Epernayplein stroken met het elitaire toerisme.

1914: opening van het nieuwe casino in neo-classicistische stijl naar ontwerp van de Brusselse architect G. Hobé.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog maakt Middelkerke, op slechts zeven km van het IJzerfront deel uit van het Duitse "Operationengebiet". Eind 1914 volledige ontruiming van het grootste gedeelte van Middelkerke; inwoners op de vlucht naar Oostende, Frankrijk en Engeland. Vestiging van de 'Kommandatur' in de pastorie en opéénvolgende villa's op de Zeedijk. De kerktoren - het mikpunt voor de geallieerde oorlogsschepen en artillerie vanuit Nieuwpoort - wordt in 1915 gedynamiteerd door de Duitse genie. Beschietingen en stelselmatige plunderingen. Oprichting van de zogenaamde admiraliteitsbunker aan de Duinenweg, ingericht als museum na Eerste Wereldoorlog en afgebroken in 1956-1957. Bij de aftocht van het Duitse leger was naar verluidt geen enkel huis ongeschonden (zie prentbriefkaarten). Duits soldatenkerkhof in de duinen, opgeruimd in 1955.

Wederopbouwperiode

bij K.B. van 9 september 1919 wordt Middelkerke als gemeente aangenomen door de Staat. Een ambitieus aanlegplan van 1919 naar ontwerp van H. Termote (Eeklo, landmeter bij het kadaster van Oostende) en ingenieur-architect G. Axters (Brugge) bewaart het rechtlijnig stratenpatroon (Zeedijk, Leopoldlaan en Koninginnelaan en de haakse straten daarop) en voorziet tussen de Koninginnelaan en de Nieuwpoortsesteenweg een uitdeinende parkzone met nieuwe (zomer)kerk dicht bij de badzone, hallen en stadium, in de as van het Epernayplein. Laatstgenoemde aspect wordt niet gerealiseerd.

Uiteindelijk wordt enkel de Sint-Willibrorduskerk hersteld. Tegenover de kerk wordt in 1924-1925 een groots opgevat gemeentehuis naar ontwerp van architect G. Van Damme (Oostende) gebouwd dat mede uitstraling moest geven aan de badplaats. Aan de Kerkstraat herstelling van de pastorie en wederopbouw van hoofdonderwijzerswoning naar ontwerp van zelfde architect. Herstel van het Casino-Kursaal naar ontwerp van G. Hobé in 1924. Voorts villa's naar ontwerp van de Middelkerkse architecten E. Deleye, D. Vereecke en G. Devalck. Het "Hospice Roger de Grimberghe" wordt niet heropgebouwd.

Jaren 1930: bouw van de eerste 'generatie' appartementsgebouwen van drie à vier bouwlagen (enkele bewaarde voorbeelden aan de J. Casselaan en de Zeedijk). Oprichting van de Sint-Theresiakapel (1933) aan de Leopoldlaan, vergroting van de Sint-Willibrorduskerk (1932-1935) met neo-byzantijns schip en koor, om de toenemende vakantiebevolking op te vangen.

Middelkerke-dorp en -Bad groeien verder naar elkaar toe via lintbebouwing aan de Kerkstraat (aanzet in laatste kwart van de 19de eeuw) en de aanleg vanaf de jaren 1930 van de Normandwijk (op de plaats waar oorspronkelijk de parkzone voorzien was), de Miamiwijk en de wijk rond de Sint-Theresiakapel grosso modo tussen de Westende- en de Leopoldlaan.  "Sluiswijk" ten zuiden van de Oostendelaan, tuinwijk uit eerste kwart van de 20ste eeuw met sociaal karakter in regionalistische stijl, mogelijk oorspronkelijk als huisvesting voor rijkswachtkazerne van 1924 in de Kapelstraat.

Tweede Wereldoorlog. Bouw van batterijen in de duinen. Beperkte schade; brand in het Casino-Kursaal, wederopbouw in 1953-1954 naar ontwerp van A. Vereecke (Middelkerke).

Vanaf de jaren 1950: bouw van de tweede 'generatie' appartementsgebouwen van acht à negen bouwlagen onder meer naar ontwerp van de Middelkerkse architecten A. Vereecke en A. Vandemeulebroucke, voornamelijk aan de Zeedijk, de Leopoldlaan en de straten haaks daartussen. Afnemende bouwhoogte.

Stedenbouwkundige constellatie:

Middelkerke-dorp met typerende lintbebouwing uit eerste kwart van de 20ste eeuw aan de Westende- en Oostendelaan, de Spermalie- en de Kerkstraat, met beeldbepalende Sint-Willibrorduskerk en gemeentehuis. De Kerkstraat vormt samen met de P. de Smet de Naeyerstraat de verbinding tussen het dorp en Middelkerke-Bad. Het oudste stratenpatroon van Middelkerke-Bad situeert zich grosso modo ten westen van de P. de Smet de Naeyerlaan en ten noorden van de Koninginnelaan. De Zeedijk wordt bijna volledig ingenomen door appartementsgebouwen uit de jaren 1950-2000; de Leopoldlaan toont een gemengd beeld en bewaart evenals de Koninginnelaan nog veel gebouwen uit eerste kwart van de 20ste eeuw. Wijken tussen de Westende- en de Leopoldlaan uit de jaren 1930 met vrijstaande villa's.

Nog relatief ongeschonden duinengebied tussen de Duinenweg en de badplaats. Ten zuiden van de Duinenweg, naar de Westende- en Oostendelaan toe recreatieve functie met campings en sportcomplex, en recente lage groepsappartementsbouw onder mansardedaken.

Aan de Populierenlaan nummer 16/ Marktplein plaatselijke openbare bibliotheek van 1999-2000 naar ontwerp van architecten L. Morel (Brugge) en S. Laleman (Antwerpen) in hedendaagse stijl.