De Nieuwstraat, gelegen in het hart van het Merchtemse centrum, werd naar verluidt aangelegd omstreeks 1252 en vormde oorspronkelijk een geheel met de Markt en de Krekelendries in haar verlengde ten westen. Vanaf 1351 zogenaamd Nova Plathea of Nieuwe Straat, zogenaamd ten opzichte van de parallelle Oude Straat (heden Langensteenweg).

De hoek van de Nieuwstraat met de Bogaerdstraat en doorlopend tot aan Vesten, was in de 17de eeuw gekend als 'Cantersteen'. In het tweede kwart van de 19de eeuw werd hier het voormalige gemeentehuis gebouwd naar ontwerp van de provinciale architect Louis Spaak. Omstreeks 1975 werden echter plannen voor een nieuw gemeentehuis gemaakt naar ontwerp van de Merchtemse architect Francis Asselman in samenwerking met S.J. Declercq. Het oude gemeentehuis werd in 1978 gesloopt en de gemeentediensten werden toen tijdelijk ondergebracht in een woning aan de Gasthuisstraat. De eerste steen van het nieuwe gebouw werd gelegd op 19 april 1980 (zie gedenksteen) en het gebouw kon in gebruik genomen worden in juni 1982.

De korte straat wordt heden afgeboord door een rijbebouwing van woningen en winkels van overwegend twee bouwlagen, in hoofdzaak te dateren vanaf de tweede helft van de 20ste eeuw. In het begin van de straat, nabij de hoek met de Varkensmarkt, resteren twee panden van een bouwlaag met een oudere kern, die al sinds lange tijd de functie van café of estaminet hebben. Het volume van nummer 4 gaat terug tot het einde van de 18de eeuw.

De overgang met de Markt ten westen werd aan de pare straatzijde recent aangetast door sloop. Het statige burgerhuis, nummer 14, vormt hierdoor op dit moment het laatste huis in de rij. De woning, opgevat als een lijstgevel van vijf traveeën en twee bouwlagen onder een pseudo-mansardedak, werd kadastraal geregistreerd in 1929 als een 'totale herbouwing' in opdracht van Pieter De Landtsheer-Bamps. Het huis deed van 1948 tot 1953 dienst als materniteit.