De Cogels-Osylei is de centrale as en het statussymbool van het Berchemse deel van de wijk Zurenborg, begrensd door Uitbreidingstraat en Tramplaats, en in het midden verbreed tot cirkelvormig plein.

De gekasseide, rechte straat is geopend in 1887 als kortste verbinding tussen het buurtstation aan de Tramplaats en het station van Berchem enerzijds en de gemeente Borgerhout, via Lange Altaar- en Wolfstraat, anderzijds. Wijzigingen in het oorspronkelijk tracé en discussies omtrent de inrichting (aanleg van fietspaden bijvoorbeeld) en de bestrating (soort van kasseien) verdaagden de aanleg tot in 1894.

De straatnaam verwijst naar de families Cogels en Osy, die samen het grootste deel van de gronden van het huidige Zurenborg bezaten en in 1881 de Société Anonyme pour la construction du quartier Est d’Anvers of kortweg de Maatschappij van het Oosten oprichtten om die gronden te ontwikkelen tot industrieterreinen. Vanaf 1882 kwam er echter een kentering in het opzet van de vennootschap: de nadruk verschoof volledig van industrie naar urbanisatie en huizenbouw. Daarom werd in 1886 een tweede vennootschap opgericht, de Société Anonyme pour la construction de maisons bourgeoises. Het doel was om woningen te bouwen in eigen beheer of in opdracht van privé-personen. De projecten die ze in eigen beheer realiseerden, werden ofwel onmiddellijk doorverkocht, ofwel bestemd voor de verhuur. In 1894 fuseerden de twee vennootschappen onder de tweede naam, die in het Nederlands luidde als Naamlooze Maatschappij voor het Bouwen van Burgershuizen, een naam waaraan meestal nog "Oostkwartier" werd toegevoegd, de naam van de wijk in die tijd.

In 1888 werd de straat eerst officieel "Cogelsstraat" genoemd, wat in 1894 door de beheerders van de Maatschappij naar eigen goeddunken in "Cogelslei" werd veranderd. Kort daarop werd de naam van de andere grondeigenaar hieraan toegevoegd. De verandering van "straat" in "lei" illustreert de prestigieuze aspiraties van de Maatschappij. De villabouw, hefboom voor de statusverhoging van de wijk, werd door de maatschappij zelf ingezet.

De indrukwekkende huizengroepen en individuele villa's, alle gebouwd tussen 1894 en 1908 en vrijwel ongeschonden bewaard, worden omschreven in 43 inventarisfiches. 18 van die 43 fiches, goed voor 56 woningen van de in totaal 88 huizen in de Cogels-Osylei zijn gerealiseerd door de Naamlooze Maatschappij voor het bouwen van Burgershuizen in het Oostkwartier. Op die manier zijn ze er in geslaagd om de Cogels-Osylei uit te bouwen tot de prestigieuze kroon op hun grote project dat de volledige wijk Zurenborg omvat.

Kenmerkend voor het straatbeeld zijn de monumentale, sterk versierde, eclectische huizengroepen, vooral geconcentreerd in de noordelijke helft van de straat. Deze zijn stuk voor stuk realisaties van de Maatschappij, die daar de meest populaire architecten van dat moment voor aansprak. Meer zuidelijk, naar Berchem-Station toe, zijn ook individuele burgerhuizen aanwezig, gebouwd door particulieren. Opvallend is dat ook zij vaak beroep deden op die architecten die door de Maatschappij werden gepromoot.

Essentieel element in de Cogels-Osylei zijn de voortuintjes, afgeboord met identieke ijzeren hekken. Alleen ter hoogte van het rondpunt werd een meer uitgewerkte omheining toegestaan. De nummers 1 tot 17 en 2 tot 56 lagen voor 1912 op Antwerps grondgebied, nu liggen alle woningen in het district Berchem.

Het is opmerkelijk hoe gaaf het straatbeeld van de Cogels-Osylei is bewaard. Slecht drie woningen werden vervangen door nieuwbouw. Op nummer 86 stond oorspronkelijk een art-nouveau-woning, in 1905 ontworpen voor de Barsy uit de Lange Leemstraat 404. Nu is er een eenvoudige, functionele woning met apotheker op de begane grond.

De gekoppelde woningen nummers 29-31 vervangen een kwalitatief zeer interessant ensemble "Mercurius", een ontwerp dat Jos Bascourt in 1897 had ontworpen in opdracht van de Naamlooze Maatschappij voor het bouwen van Burgershuizen. Kort na de Tweede Wereldoorlog vond de toenmalige eigenaar het onderhoud van dergelijke grote woningen niet meer haalbaar, een liet de woningen afbreken. Hij kreeg de goedkeuring voor een nieuwbouw naar een ontwerp van J. Wittockx uit 1948 "op voorwaarde dat op nevensliggende pand een gelijkaardig gebouw opgericht worde." Een voorwaarde die niet werd gerespecteerd: op nummer 29 kwam een strak hedendaags ontwerp van Conix.