Eén der oudste wegen van de stad, gelegen op een heuvelrug gelijklopend met de Schelde en aldus een natuurlijke verbinding vormend tussen de Sint-Pieters en de Sint-Baafsabdij die beide in de loop van de 10de eeuw, na hun verwoesting door de Noormannen, wederopgericht werden.

Huidige scenografie van de straat resulteert van de urbanisatieplannen van circa 1850 waaraan het voormalige Sint-Pietersdorp werd onderworpen; voorts bepaald door de inplanting van universitaire gebouwen en het rechttrekken en verbreden van de dwarsstraten eind 19de eeuw.

Neoclassicistische burger- en herenhuizen maken het dominerend geveltype van deze straat uit, terwijl de art-nouveaugevel van het feestlokaal Vooruit onder meer gemarkeerd wordt door zijn inplanting tegenover de Bagattenstraat. Tot de minder belangrijke doorsneearchitectuur van de straat behoren een aantal eenvoudige bepleisterde lijstgevels van drie traveeën en drie bouwlagen, uit de 19de eeuw, meestal met omlijste rechthoekige bovenvensters en verbouwde benedenverdiepingen (nummers 27, 29, 103, 105, 120, 182).

Tegenover de Jozef Plateaustraat is de ene gevelwand van de Sint-Pietersnieuwstraat over een brede strook onderbroken door het nummer 41: achterin gelegen geel bakstenen complex gebouw van de Rijksuniversiteit, de zogenaamde Technische Laboratoria opgetrokken in een sobere en zakelijke baksteenstijl van 1931 tot 1945 naar ontwerp van architect J.N. Cloquet en G. Magnel. Deze gebouwen liggen aan de Schelde-oever en achter de tuinen van de woningen van de straat tot aan de Hoveniersberg. Gelijklopend met deze gebouwen, op het talud achter de met steunberen verstevigde muur die de tuinen van de Sint-Pietersnieuwstraat alhier begrenst, is een gedeelte behouden van een oud wandelpad dat van de Parijsberg langs de Schelde zou gevoerd hebben tot de gesloopte Onze-Lieve-Vrouwekerk (Twee-Kerkenstraat). Langs dit wandelpad zouden zich verscheidene kleine lusthoven bevonden hebben waarvan het zogehaamde "Kasteeltje Emmaüs" een bewaard voorbeeld is. Enkele meters voor het pad heden doodloopt op de tuin van voornoemd kasteeltje (Hoveniersberg nummer 3) bevindt zich op het talud naast het pad een kleine constructie uit de 16de à 17de eeuw (achter nummer 95) mogelijk aanvankelijk eveneens een dergelijk lusthofje.