Ruim, rechthoekig plein, site van de kerk en de thans verdwenen burcht van de graven van Loon. De burcht of Borchgracht wordt waarschijnlijk gebouwd in de tweede helft van de 10de eeuw, op een artificieel opgehoogde heuvel, op één van de hoogste punten van het zogenaamd massief van Borgloon; deze strategische ligging heeft zeker meegespeeld in de keuze van de site. Het is mogelijk dat de plaats reeds eerder bewoond was: J. Daris (1876) vermeldt dat bij het nivelleren in 1871, onder de heuvel resten van een oudere versterking ontdekt werden, waarvan niet kon uitgemaakt worden of het om een Romeinse, een Merovingische of Karolingische constructie ging. Er werden Romeinse tegels en dakpannen gevonden. De eigenlijke burchtheuvel heeft een plateau van circa 13 meter doorsnede. De heuvel was van drie kanten ongenaakbaar omwille van de steile helling; aan de zijde van de stad werd hij verdedigd door een gracht. Het ronde platform boven op de heuvel was eertijds omringd door een palissade; in het midden stond de donjon die opgetrokken werd in de tweede helft van de 10de eeuw, na 966. Vlak bij de burcht bevond zich de Sint-Odulphuskerk. De situatie was die van vele middeleeuwse sites uit deze periode: een motte met voorhof en kerk in de onmiddellijke omgeving.

In 1180 wordt de burcht, samen met de kerk, verwoest door prins-bisschop Raoul de Zaehringen. De burcht wordt heropgebouwd, maar opnieuw verwoest in 1232; het is niet duidelijk in welk conflict dit gebeurde. Vóór 1232 echter hadden de graven hun residentie reeds naar het kasteel van Kuringen bij Hasselt overgebracht. Bij de inlijving van het graafschap Loon bij het prinsbisdom Luik in 1366, verliest de burcht zijn strategische betekenis en raakt in verval. Gedurende de circa 30-jarige burgeroorlog tussen de familie de La Marck en de prins-bisschoppen Louis de Bourbon (1456-1482) en Jean de Hornes (1483-1505) tracht Robert de La Marck een aantal oude burchten en kastelen in het land van Loon opnieuw in staat van paraatheid te brengen, zie het beleg en de inname van Kolmont in 1489; dit gebeurt ook in Borgloon, maar de werken blijven onvoltooid. De burcht verviel volledig. De tekening van Peril (16de eeuw) toont de nog imposante ruïnes van de burcht, naast de kerk; op de tekening van Remacle Le Loup (1738) zijn de ruïnes vrijwel volledig verdwenen; alleen een kale heuvel getuigt nog van hun aanwezigheid.

De collegiale kerk was voorzien van een kloosterpand en een kapittelzaal. Begin 19de eeuw worden beide gebouwen, op één vleugel van het kloosterpand na, afgebroken; van de collegiale gebouwen rest slechts het kanunnikenhuis, nummer 5; de tekening van Le Loup toont de kerk en het kloosterpand in hun oorspronkelijke toestand; het Speelhof is ingenomen door het ommuurde kerkhof met een beboomd plein aan de noordzijde.

In 1823 is sprake van de verkoop van de Borchgracht, het terrein waarop zich de oude burcht bevond. Deze verkoop gaat niet door. In 1827 stort een gedeelte van de burchtheuvel in. In 1850 verdwijnt het kerkhof naast de kerk. In 1870 wordt begonnen met het opruimen van de burchtheuvel en het nivelleren van het plein. Deze werken nemen een zevental jaren in beslag; een gedeelte van het materiaal wordt gebruikt voor de verharding van wegen. Op de vrijgekomen plaats wordt in 1870 begonnen met de bouw van de gemeentelijke jongensschool naar ontwerp van H. Jaminé. Deze verdwijnt op haar beurt op het einde van de jaren 1970.

De hoofdas (west-oost) van de stad loopt aan de noordzijde over het plein. De zuidzijde wordt bepaald door het volume van de Sint-Odulphuskerk. Tegenover de toren, aan de westzijde van het Speelhof bevond zich de burcht. De westelijke gevelwand vertoont weinig karakteristieke elementen; de oostelijke wand wordt beheerst door het imposante kanunnikenhuis nummer 10 in Maasstijl; de neoclassicistische herenhuizen nummer 5 en nummer 6 A vormen de markante elementen van de noordzijde.