Zeer ruim plein, met onregelmatige vorm. Het ontstaan van een handelsplein op deze plaats is te wijten aan het samenkomen bij de abdij van enkele belangrijke wegen; de loop van deze primitieve wegen, samen met de Cicindria, bakenen een ruimte af, die oorspronkelijk nog groter was dan het huidige marktplein, en waaromheen zich de vroegste bebouwing van de stad concentreerde. In 1060 verkrijgt de nederzetting de benaming "oppidum" en daarmee het handels- en marktrecht, zodat deze centrale ruimte zich als handelsplein ontwikkelt.

Op de markt monden de belangrijke invalswegen uit: ten noorden, naast de abdij, de Diesterstraat (vroegere Cloesterstraete of Steenstraete) en de Plankstraat, ten oosten de Luikerstraat (voormalige Brustemstraete), ten zuiden de Naamsestraat (voormalige Clockheimstraete), ten zuidwesten de Hoogbrugstraat, verlenging van de Tiensestraat (de vroegere Staepelstraete); al deze straten leidden naar ten der stadspoorten. De markt werd in twee verdeeld door de "zouw", de grenslijn tussen het gebied waarover de abt, en dat waarover de bisschop van Metz, later de prins-bisschop van Luik, jurisdictie had; deze grens was gelegen op de plaats van het stadhuis, de voormalige hal, en splitste het marktplein in de "grote markt" ten zuiden en de "groentemarkt" ten noorden. Rondom de markt liep een geplaveide straat, de zogenaamde "Mercktley"; het centrale gedeelte werd onderverdeeld in verschillende "merckten": de grote markt had een veemarkt, korenmarkt, kolenmarkt, haringmarkt, bezemmarkt, kruikmarkt en fruitmarkt; de groentemarkt had een kaasmarkt en een lakenmarkt. De eerste vermelding van handelsactiviteit op de markt dateert van circa 1120. In 1366 werd er een hal opgericht.

Het huidige uitzicht van het plein wordt bepaald door de volumes van het stadhuis met haltoren in het midden van de markt, de Onze-Lieve-Vrouwekerk ten noordoosten, en de abdijtoren ten noorden.

De gevelwanden zijn vrij heterogeen van samenstelling: vele huizen hebben een oude kern, die kan opklimmen tot de 17de eeuw, de meeste echter zijn aangepast: enkele fraaie 18de-eeuwse exemplaren, doch overwegend 19de- begin 20ste-eeuwse gevels, en een paar storende nieuwe bouwen.

Burger- en herenhuizen van twee of drie bouwlagen, overwegend met handelsfunctie (café's, banken, restaurants, winkels); de meeste benedenverdiepingen zijn aangepast en voorzien van recente puien. Storend is de asfaltering, voorzien van verkeerssignalisatie, aangebracht in 1966, ter vervanging van de oorspronkelijke kasseien, en het gebruik van het plein als parkeerplaats.

Burgerhuizen uit de tweede helft van de 19de eeuw, in neoclassicistische stijl; breedhuizen van twee tot drie traveeën en drie bouwlagen onder zadeldaken; bakstenen gebouwen met lijstgevels, enkele gecementeerd (nummers 4, 35).

Nummer 4, zogenaamd huis "De Draak"; rechthoekige vensters in een gecementeerde omlijsting met oren, neorocaille sluitstenen en klossen onder de kordon vormende lekdrempels.

Nummer 11, zogenaamd huis "De Cleyne Blauwen Steen". Nummers 14, 15, zogenaamd huizen "De Cleyne Uil" en "In den Uil"; getoogde vensters met doorlopende hardstenen lekdrempels; balkons met gietijzeren hek over de gehele breedte der tweede bouwlaag.

Nummers 21, 22, zogenaamd huizen "De Cleyne Engel" en "De Grote Engel", in neoclassicistische en eclectische stijl (eerste kwart 20ste eeuw).

Nummer 31, zogenaamd huis "De Cleyne Bock", voorzien van rechthoekige vensters in een geriemde arduinen omlijsting, onderling verbonden door arduinen lijsten.

Nummer 35, zogenaamd huis "De Laars", mogelijk met oudere kern; rechthoekige vensters in een geprofileerde en beschilderde omlijsting, voorzien van sluitstenen met rankwerk; kordon vormende lekdrempels van beschilderde hardsteen.

Nummer 58, zadeldak met Vlaamse pannen; rechthoekige vensters met arduinen lateien en lekdrempels.

Reeks huizen met oude kern, doch vrij recent uitzicht. Nummer 2, zogenaamd huis "De Hel", met steile dakhelling. Nummers 8, 9. Voormalige huizen zogenaamd "De Helm" en "De Moor", ook "In den Moriaan".

Nummer 32, voormalig huis zogenaamd "De Gulden Boom".

Nummer 38, diephuis onder schilddak (mechanische pannen en leien) met een afgewolfde dakkapel.

Nummer 39, zogenaamd huis "De Haen"; de huidige gevel met parement van witgeglazuurde baksteen is een recente (eerste kwart 20ste eeuw) vergroting naar voren toe.

Nummer 42, voormalig huis zogenaamd "De Dry Cronen", nieuwe bouw van circa 1935. Nummer 49, voormalig huis "In den Gulden Berg". Nummer 51, zogenaamd huis "Gulden molenhuys".

Nummer 52, storende nieuwe bouw; nummer 19, voormalig huis zogenaamd "De Roos"; nummer 29; nummers 36, 37, voormalig huis zogenaamd "De Eenhoorn"; nummer 47, voormalig huis "De Anker"; nummer 60, voormalig huis zogenaamd "De Gulden Egge"; nummer 62, voormalig huis zogenaamd "De Cleyne Egge".