Met een vicus wordt een nederzetting bedoeld met centrumfuncties voor de omgeving op religieus, economisch en/of administratief vlak. Kenmerkend voor een agglomeratie met een centrale organisatie is de aanwezigheid van publieke bouwwerken.
De meeste vici ontstonden of werden gesticht op nieuwe plaatsen: langs een belangrijke weg of een kruispunt van wegen, bij een oversteekplaats van een rivier, bij een heiligdom, bij een militair kamp, in de buurt van belangrijke grondstoffen of een combinatie van deze elementen. Ze komen zowel in de leemstreek, de zandleemstreek als de zandstreek voor.
Ze zijn meestal gelegen in de onmiddellijke nabijheid van beken en/of rivieren. Mogelijk werden deze waterwegen gebruikt voor transport van goederen. Hun aanwezigheid kan eveneens een rol gespeeld hebben in de ontwikkeling van bepaalde ambachtelijke activiteiten zoals leerbewerking of de productie van aardewerk, glas of metaal. Van essentieel belang voor de groei van een vicus is de ligging langs een belangrijke Romeinse weg of de verbinding hiermee.
De structuur van een vicus is variabel en verschillende grondplannen zijn mogelijk. De grootte varieerde vermoedelijk van 2 à 3 hectare voor de kleinste voorbeelden tot 15 tot 35 hectare voor de grootste. Sommige vici werden gekenmerkt door lintbebouwing langs één weg. Indien een vicus ontstond rond een kruispunt van wegen werd een centrum gevormd met lintbebouwing langs deze wegen. Typisch voor vici zijn de zgn. Streifenhäuser, lange, smalle gebouwen die met hun korte zijde naar de straat georiënteerd zijn. Deze huizen hebben vaak een stenen sokkel en zijn verder opgetrokken in vakwerk. Deze gebouwen waren mogelijk woningen, ateliers of winkels of een combinatie van meerdere functies. Daarnaast wordt in vici ook houtbouw aangetroffen. Aan de rand van de vicus bevonden zich één of meerdere grafvelden. De meeste vici zijn te weinig onderzocht om hun grootte juist te kunnen inschatten.
Een aantal vici ontstond reeds in de Augusteïsche periode. In het kader van zijn Germanië-politiek en met het oog op de veroveringen van Brittannië liet Augustus immers enkele wegen aanleggen die de Kanaalkusten verbonden met de Rijn. De meeste vici kenden een bloei vanaf de Flavische periode (69-96) tot in de loop van de 2de eeuw. In het laatste kwart van die eeuw veranderde de situatie wellicht onder de toenemende druk van de invallende volkeren en de politieke instabiliteit van het Romeinse Rijk. Van enkele vici is gekend dat zij bleven voortbestaan tot de late 3de eeuw.
Vici speelden een belangrijke rol in de Gallo-Romeinse samenleving. Onderzoek wijst vooral uit dat de meeste vici gericht waren op handel en productie voor de regio. De grootte en het belang van een vicus in een bepaalde periode lijkt afhankelijk van de ligging, het succes van de ambachtelijke productie en de nabijheid van andere vici of steden. Door hun centrumfunctie en de belangrijke rol als producent van ambachtlijke producten speelden de vici ongetwijfeld ook een essentiële rol in de vorming en de verspreiding van de Gallo-Romeinse cultuur. Of vici in onze gebieden een rol speelden in de organisatie van de voorziening van de Romeinse troepen aan de Rijngrens is nog niet onderzocht.
Ook na de Romeinse periode speelden vici vaak een belangrijke rol binnen een regio. Gedurende de vroege middeleeuwen bleef de centrumfunctie vaak behouden door de nieuwe machthebbers. Sommige vici vervielen later tot een dorp, andere echter groeiden in de volle en late middeleeuwen uit tot steden.
Tot nu toe is in Vlaanderen geen enkele vicus in voldoende mate onderzocht om een volledig inzicht te krijgen in dit type nederzetting. Van bepaalde vici werden vooral ambachtelijke zones opgegraven, van andere vooral de tempels en van nog andere enkele woningen. Vragen naar het hoe van hun ontstaan en naar hun specifieke functie zijn nog onbeantwoord. De relatie tussen een vicus en de regio op economisch, administratief en cultureel gebied is nauwelijks bestudeerd. Het gevolg is een zeer versnipperd beeld van deze belangrijke nederzettingsvorm uit de Romeinse tijd.
