Inventaris
waarneming

O.L.V.-Basiliek

archeologisch element
ID
50370
URI
https://id.erfgoed.net/waarnemingen/50370
Provincie
Limburg
Gemeente
Tongeren
Deelgemeente
Tongeren
Locatie
Grote Markt (Tongeren)
Nauwkeurigheid zone
Tot op 15m
Oppervlakte zone
1 418m²
Bewaringstoestand
Bewaard
Links
OAR - Item RELM011-001
OAR - Item RELM012-001
OAR - Item RELM013-001
OAR - Item RELM014-001
OAR - Item RELM015-001

Beschrijving

De opgravingen in de basiliek leverden sporen, vondsten en structuren op van de Romeinse periode tot recente tijden, o.a. diverse kerkfasen. 

Al in de vierde eeuw n. Chr. werd een basilica gebouwd, die wellicht met een Christelijke gemeenschap geassocieerd moet worden. De datering van dit gebouw strookt vermoedelijk met de historische figuur van Sint- Servaas, bisschop van Maastricht en Tongeren. Uit deze periode dateert ook een zogenaamde 'zwarte laag', een pakket donkere aarde waarin vele vondsten werden aangetroffen. Deze laag wijst er mogelijk op dat de omgeving van de basilica in deze periode als een soort van tuinzone was ingericht. In de vijfde eeuw n. Chr. zijn er aanwijzingen dat deze basilica onderhouden bleef, ondanks het geringe aantal vondsten en sporen, vooral in de latere vijfde eeuw, in Tongeren.  

In de merovingische periode, in de zesde eeuw, werd een nieuwe kerk gebouwd. Aan de ingang van deze kerk werd een kuil aangetroffen, met daarin een geplooide gouden Romeinse munt (keizer Valentianus III), fragmenten van Romeinse beelden, en fragmenten van merovingisch vensterglas. Deze kuil had mogelijk een rituele betekenis.

Doorheen de merovingische periode volgden nog verschillende bouwfasen in de kerk, getuige ook de vondst van een groot aantal fragmenten pleisterwerk, die minstens drie verschillende lagen omvatten. Gedurende deze hele periode, tot in de Karolingische periode, bleef de kerk dus in gebruik en goed onderhouden. Net buiten de kerk werden ook sporen van bewoning aangetroffen. 

Een nieuwe, grotere kerk werd gebouwd eind 9de eeuw, in de Karolingische periode, daarna volgden ook nog diverse grote bouwfasen in de 10de eeuw, het einde van de 12de eeuw met de bouw van een Romaanse toren, en de bouw van de kerk in gotische stijl in de late middeleeuwen. 

Vanaf de merovingische periode ontwikkelde zich rond de kerk een grafveld. 


Auteurs: Meylemans, Erwin
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

1ste fase: Vroegromeinse sporen

Datering: Vroeg-Romeinse tijd
Typologie: kampplaatsen
Gebeurtenis:

Beschrijving:
Drainagegreppels, en kuilen met afval, uitgegraven door Romeins soldaten langs tentenrijen of ondiep gefundeerde barakken die zelf geen herkenbaar spoor in de ondergrond hebben achtergelaten. De sporen zijn te dateren in de augusteïsche periode, ca. 10 v.Chr.

2de fase: Romeinse bewoning 1ste eeuw

Datering: Vroeg-Romeinse tijd
Typologie: gebouwplattegronden
Gebeurtenis:

Beschrijving:
Tot deze sporen behoren een noord-zuid georiënteerde gracht, en een noord-zuid gerichte standgreppel met paalkuilen van de houtbouw in de inheemse bouwtrend (woonstalhuizen). Na een generatie werden deze vervangen door huizen in de meer Romeins-mediterrane stijl (houtlemen constructies op horizontaal geplaatste funderingsbalken, dakpannen, muurschilderingen, complexe indeling in kamers omheen een open binnenplaats). Deze woningen branden af ten tijde van de opstand van de Bataven. ca. 10 n.Chr.-69/70 n.Chr.

3de fase: Romeinse bewoning 2de eeuw

Datering: Midden-Romeinse tijd
Typologie: steden
Gebeurtenis:

Beschrijving:
Tot de sporen en structuren behoren lemen vloerniveaus, kleine oventjes en stookplaatsen, een rij stenen pijlerfunderingen, grote kuilen, sporen van hout-leembouw. De sporen zijn te dateren in het laatste kwart van de 1ste eeuw-1ste helft 2de eeuw n. Chr.

4de fase: Romeinse steenbouw

Datering: Midden-Romeinse tijd
Typologie: woonhuizen
Gebeurtenis:

Beschrijving:
Resten van een 'domus', een steenbouw gebouw na het aanbrengen van een egalisatiepakket. De structuur werd deels afgebrand in de derde eeuw n. Chr. Het gaat om een stadswoning met drie noord-zuid georiënteerde vertrekken, 1 oost-west georiënteerd vertrek, een waterbekken en een badgebouw. Vermoedelijk werd enkel de noordwestelijke hoek aangesneden van een groter gebouw dat zich uitstrekt onder de Basiliek en het Vrijthof. De woning kende zeker 3 bouwfasen: een .stenen gebouw van de 2de helft van de 2de eeuw,
afgebrand in de loop van de 3de eeuw, en een nieuwe bouwfase in het laatste kwart 2de eeuw-einde 3de eeuw n. Chr. Van deze woning werden eveneens mozaïeksteentjes en fragmenten van beschilderde wandpleister teruggevonden.

5de fase: Laatromeinse basilica

Datering: Laat-Romeinse Tijd
Typologie: basilicae
Gebeurtenis:

Beschrijving:
In de laat-Romeinse periode werd een monumentale driebeukige basilica aangelegd, met een apsis met een stenen priesterbank. De structuur dateert van het midden van de 4de eeuw na Chr. De basilica werd eerder al in 1912 aangesneden, toen werd een oost-west georiënteerde Romeinse muur gevonden in de romaanse kelderruimte onder de eerste twee noordelijke gotische zijkapellen. De muren van de basilica doorsnijden de de fundamenten van de Romeinse domus.

5de fase: Laatromeinse stadsmuur

Datering: Laat-Romeinse Tijd
Typologie: verdedigingswerken
Gebeurtenis:

Beschrijving:
Een deel van de tweede stadsmuur, te dateren in het midden van de 4de eeuw n. Chr. Het gaat om één van de ronde wachttorens.

5de fase: zwarte laag

Datering: Laat-Romeinse Tijd
Typologie: munten, ophogingslagen
Materiaal: aardewerk
Gebeurtenis:

Beschrijving:
Aangrenzend aan de basilica bevond zich een ophogingslaag ("zwarte laag") met een groot aantal vondsten erin. Deze ophogingslaag wordt aanzien als aangebracht voor het omvormen van deze zone tot een tuinzone in de loop van de vierde eeuw n. Chr.

6de fase: merovingische kerkfasen

Datering: Merovingische periode
Typologie: kerken
Materiaal: pleister
Gebeurtenis:

Beschrijving:
In de merovingische periode werd een nieuw stenen kerkgebouw opgericht, mogelijk eenbeukig (ca. 18 m x 11 m), dus kleiner dan de laat-Romeinse voorganger. De apsis werd herbruikt. De kerk bleef verschillende eeuwen in gebruik. O.a. de vondst van een groot aantal beschilderde fragmenten pleister, minstens aangebracht in drie fasen, wijzen erop dat de kerk voortdurend werd onderhouden en in gebruik bleef.

6de fase: sporen merovingische periode

Datering: Merovingische periode
Typologie: munten, vlakgraven, waterkuilen
Gebeurtenis:

Beschrijving:
Ten westen van het eerste kerkgebouw werd een aantal grafkuilen aangelegd, ingegraven in de funderingen van de voormalige Romeinse woning. Centraal in dit grafveld werd een waterbekken aangetroffen waarin onder meer fragmenten van Romeins beeldhouwwerk, fragmenten van merovingisch vensterglas, en een geplooide gouden munt: een imitatie van een solidus van Valentinianus III, geslagen tussen 439-455, gevonden.

7de fase: middeleeuws grafveld

Datering: Karolingische periode, volle middeleeuwen
Typologie: inhumatiegraven, vlakgraven
Gebeurtenis:

Beschrijving:
Het kerkhof buiten de kerk breidt zich verder uit, vanaf de 12 eeuw worden ook sporadisch graven aangelegd binnen de kerk.

7de fase: middeleeuwse kerkfasen

Datering: Karolingische periode, volle middeleeuwen
Typologie: kerken
Gebeurtenis:

Beschrijving:
De Merovingische kerk onderging in de Karolingische periode ingrijpende verbouwingswerken: de muren werden verdubbeld in dikte, de westelijke buitenmuur volledig afgebroken en zijn fundering verbreed. Daarop werd een nieuwe westmuur gebouwd met een nieuwe ingang. De noordelijke en zuidelijke buitenmuren worden eveneens agebroken en heropgebouwd. In de 11de eeuw werden de noordelijke en zuidelijke buitenmuren heropgebouwd. De kerk van rond 1100 n. Chr. was een kapittelkerk in romaanse stijl, er was geen herbruik van de oudere funderingen.

8ste fase: Laatmiddeleeuwse kerkfasen

Datering: late middeleeuwen
Typologie: kerken
Gebeurtenis:

Beschrijving:
In de late 12de of vroege 13de eeuw werd de westtoren gebouwd. In 1240 werd een begin gemaakt van de bouw van de kerk in gotische stijl, met een driebeukig schip. In de loop van de volgende eeuwen volgen diverse verbouwingen, zoals de bouw van de gotische zijkapellen in de 14de eeuw, een bouw van een nieuwe toren ten westen van de oude romaanse toren in 1442, ...

9de fase: 16de eeuwse graven

Datering: 16de eeuw
Typologie: vlakgraven
Gebeurtenis:

Beschrijving:
vanaf 1529 werd begraven in het schip van de kerk. Er werden 28 graven aangesneden.

9de fase: bouw doopkapel

Datering: 16de eeuw
Typologie: kapellen (gebouwen en structuren)
Gebeurtenis:

Beschrijving:
De huidige doopkapel werd gebouwd in 1529.

Relaties

  • Is deel van
    Historische stadskern van Tongeren

  • Is deel van
    Onze-Lieve-Vrouwebasiliek en kloostergang

Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: O.L.V.-Basiliek [online], https://id.erfgoed.net/waarnemingen/50370 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.