Inventaris
waarneming

Spiere- De Hel

archeologisch element
ID
73991
URI
https://id.erfgoed.net/waarnemingen/73991
Alternatieve namen
Hellenhoek
Provincie
West-Vlaanderen
Gemeente
Spiere-Helkijn
Deelgemeente
Spiere
Locatie
Helstraat (Spiere-Helkijn)
Nauwkeurigheid zone
Tot op 150m
Oppervlakte zone
397 063m²
Bewaringstoestand
Bewaard
Links
OAR - Item STUA027-001
OAR - Item AIVT008-001

Beschrijving

De site ligt op een laat-glaciale zandlemige rug langs de Schelde. Met uitzondering van het Noordoosten, is deze rug afgesneden van de omgeving door de Schelde en twee van zijn bijrivieren (de Grote Spierebeek en de Zwarte Spierebeek). De top van de rug ligt maximaal 8 meter hoger dan het niveau van de Schelde op deze plaats.

De site was reeds sinds de jaren 1980 gekend als oppervlakte-vindplaats. Toen de gemeente Spiere-Helkijn de bouw van een nieuw administratief centrum plande in het centrum van de site zoals ze toen gekend was, was voorafgaand archeologisch onderzoek dus aangewezen. Bij deze werken, gestart in de zomer van 1993 werd een deel van de omheiningsstructuur blootgelegd. Het verder onderzoek hiervan werd in de daaropvolgende campagnes uitgevoerd.

De sporen die uit het Midden-Neolithicum dateren zijn beperkt tot enkele kuilen en een deel van een omheiningstructuur bestaande uit een gracht en een palissade. Op regelmatige afstand van zowat 20 meter is de palissade onderbroken en kent de gracht een vernauwing. Deze plaatsen komen meer dan waarschijnlijk overeen met de toegangen tot de omheiningstructuur. Bij recent geofysisch onderzoek door ORBit/UGent en RAAP in opdracht van het agentschap Onroerend Erfgoed werd een groot lineair spoor in het verlengde van de bekende gracht aangetroffen, dat erop wijst dat de gracht zich nog verder naar het zuidoosten uitstrekt.

De oorspronkelijke functie van de structuur is onbekend. Dergelijke structuren komen vaak voor in het middenneolithicum van Noord-West Europa en een veelheid van mogelijke functies wordt eraan toegekend. Deze gaan van kraal, i.e. een omheinde ruimte waarbinnen de kuddes werden samengebracht, over vluchtburcht of versterkte nederzetting, tot ceremoniële contactplaats of funeraire site. Door het ontbreken van uitgebreide opgravingen aan de binnenzijde van de omheining weten we ook niet of er gebouwen aanwezig waren.

Dankzij het feit dat de gracht tijdens het Midden-Neolithicum met afval is volgestort, beschikken we over een hele reeks gegevens die ons een inzicht bieden in de leefomstandigheden ter plaatse. De gracht bevatte een veelheid aan artefacten, waaronder gebruikte vuurstenen werktuigen, fragmenten van maal- en polijststenen en gebroken aardewerk potten, maar ook heel wat verkoold organisch materiaal zoals botfragmenten en graankorrels.

De vuurstenen artefacten zijn typisch voor het middenneolithicum van de streek. De meeste werktuigen zijn vervaardigd op afslagen, die locaal, op een vrij opportunistische manier werden geproduceerd vanuit vrij kleine vuurstenen knollen. Deze ‘opportunistische’ debitage resulteerde bijgevolg in qua vorm en dimensie erg verscheiden werktuigen. Daarnaast werden ook artefacten teruggevonden die werden geproduceerd in een vuursteen die meer dan waarschijnlijk geïmporteerd werd uit een exploitatie-site in het Haine-bekken (bijvoorbeeld Spiennes). Deze zijn voornamelijk brede, regelmatige klingen en (gepolijste) vuurstenen bijlen.

Met name de vondst van een groot ensemble aardewerk is uniek voor Vlaanderen. In totaal werd zowat 350 kg. aardewerk scherven opgegraven. Hoewel dit in totaal de resten van honderden potten betreft, konden slechts een 60-tal vormen min of meer volledig gereconstrueerd worden. Al bij al toch een vrij uniek gegeven voor Vlaanderen en onmiddellijke omgeving.

Dankzij de geassocieerde vondst van een 60-tal gereconstrueerde vormen is het mogelijk een beter beeld te verkrijgen op de culturele context van de site en van het Midden-Neolithicum in Vlaanderen en omgeving. De vormen sluiten goed aan bij die van Noord-Franse sites die aan het Chasséen septentrional zijn toegeschreven. Anderzijds vertoont het enkele kenmerken die eerder in de richting van de Michelsbergcultuur wijzen. Met name deze laatste werd lange tijd aanzien als verantwoordelijk voor de kolonisatie van onze gebieden gedurende deze periode. Ook technisch sluit het aardewerk perfect aan bij dat van middenneolithische sites uit Noord-Frankrijk en de rest van België.

Doordat enkel verkoolde fragmenten dierlijk botmateriaal zijn bewaard gebleven, is het moeilijk om ze te determineren. In Spiere was dit desalniettemin toch mogelijk voor een 500-tal fragmenten. Hieruit bleek een uitsluitende aanwezigheid van gedomesticeerde zoogdieren, voornamelijk varken, maar ook rund en wat fragmenten van schaap of geit.

Naast de middenneolithische site werden in verschillende andere onderzoeken nog sporen en vondsten uit diverse andere periodes aangetroffen. 

 


Auteurs: Vanmontfort, Bart
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Causewayed enclosure

Datering: middenneolithicum
Typologie: causewayed enclosures, grachten (infrastructuur)
Stijl: michelsbergcultuur
Materiaal: aardewerk, vuursteen

Franse linie

Datering: 17de eeuw
Typologie: archeologische objecten, linies, redoutes, vondstenconcentraties
Gebeurtenis:

Beschrijving:
De helling waarop de vindplaats gelegen is werd uitgekozen voor de bouw van een redoute als eindpunt van de Franse Spierelinies tussen Menen en de Schelde, gebouwd om het Rijselse tegen vijandelijke invallen te beschermen. Een concentratie van oppervlaktevondsten als scherven van aardewerk, munten en pijpfragmenten, daktegels en bakstenen vormen de enige resten van de versterking.

Opvallende concentratie van bruinrode daktegels, steengoed uit Westerwald, pijpen en ook munten de onderzoekers toe deze verdwenen constructie te situeren (prospecties 2004).

Bruinrood, loodgeglazyyrd: 152 scherven
Bruinrood, slibversierd: 7 scherven (papkom; lollepot)
Steengoed Raeren: 12 scherven (bierkruik; kruik op hoge voet)
Steengoed Westerwald (kruik; kamerpot)
Steengoed Bouffioulx: 41 scherven
pijpfragment
(prospecties 2010)
Vanaf 1677-1678 werd de helling uitgekozen voor de bouw van een veldversterking van de zgn. "Spiere-linies" (tot ca 1713).
1677-1713

IJzertijdvondsten in sporen

Datering: late ijzertijd (westen)
Typologie: archeologische objecten, losse vondsten
Stijl: La Tène
Materiaal: aardewerk
Gebeurtenis:

Beschrijving:
Materiaal gevonden in kuilen:
overgrote meerderheid wordt toegewezen aan de Noord-Franse Marne-cultuur, die wordt gekenmerkt - door scherp geknikte aardewerkvormen en geometrische versieringspatronen
- fragmenten van een fijnwandige gobelet caréné
- fragmenten tritronconische bekers
- geknikte schaaltjes
- Jogassebekers
- besmeten voorraadpotten
- situlae
- groot stuk van een zoutcontainer
- fragment van een lappenschaal
vroege La Tène (450-375v.C.)

gevonden in een gracht:
conisch spinschijfje
stuk van een mogelijke piedestal-vaas
een fragment van een pot met diagonale inkepingen
late La Tène

Laat-postmiddeleeuws aardewerk

Datering: late middeleeuwen, nieuwe tijd
Typologie: archeologische objecten, losse vondsten
Materiaal: aardewerk
Gebeurtenis:

Beschrijving:
Scherven van blauwgrijs reducerend gebakken aardewerk (prospecties 1977) Volgens Despriet wijst dit op de mogelijke restanten van legerkampen.
Grijs, reducerend gebakken aardewerk en steengoed uit Langerwehe en Siegburg (prospecties 2004 & 2010).

Oppervlaktevondsten Romeinse periode

Datering: Romeinse tijd
Typologie: bouwmaterialen, vondstenconcentraties
Gebeurtenis:

Beschrijving:
Ook Romeins materiaal (prospecties 1977). Lokalisatie van diverse Romeinse dakpannen, verspreid over een oppervlakte van ca. 1500 m² door verploeging (oorspronkelijk geconcentreerd op een oppervlakte van ca. 20x30 m) (prospectie 1980). Twee Romeinse scherven (prospecties 2004). Drie Romeinse scherven (prospectie 2010).

Romeinse ovens

Datering: Romeinse tijd
Typologie: nijverheidsgebouwen en productieplaatsen, ovens
Gebeurtenis:
  • Erfgoedonderzoek
    • Bron: Delaruelle, S. 2001: De vroege en late La Tène-bewoning van Spiere / "De Hel" (W.-Vl.), Lunula Archaeologia Protohistorica 9, 77-79.
      Literatuur ()
    • C.K.:Delaruelle:2001ab
Afmetingenset: () ⌄
Aantal 3 st

Beschrijving:
Resten van Romeinse ovens

Vondsten WOI en II

Datering: 20ste eeuw, WO I, WO II
Typologie: archeologische objecten, losse vondsten
Materiaal: metaal
Gebeurtenis:

Beschrijving:
Engelse patronen en schrapnelsplinters verwijzen er naar de gevechten van 1918 en 1940 (prospecties 2004).

prehistorische vondsten uit prospecties

Datering: middenneolithicum
Typologie: archeologische objecten, vondstenconcentraties
Stijl: michelsbergcultuur
Materiaal: lithisch materiaal
Gebeurtenis:

Beschrijving:
Vindplaats met veel midden-neolitische artefacten (afslagen, schrabbers, enkele boren en bekken, driehoekige en gevleugelde pijlpunten en (fragmenten van) gepolijste bijlen en van afslagbijlen) (prospecties 1977). 587 vuurstenen voorwerpen, o.a. kloppers, schrabbers, bijlfragmenten, afslagbijltje, productieafval zoals kernen, klingen, aflslagen en ruw materiaal (prospecties 2004). 779 vuurstenen voorwerpen o.a. pijlspits, transversale pijlbewapening, schrabbers, kernen, gepolijste bijlfragmenten, klopper, klingen (prospecties 2010).

scherven ijzertijd

Datering: late ijzertijd (westen)
Typologie: archeologische objecten, vondstenconcentraties
Materiaal: aardewerk
Gebeurtenis:

Beschrijving:
Er werden ook artefacten uit de Ijzertijd aangetroffen (prospecties 1977). Zes scherven uit de late Ijzertijd (prospecties 2004). 28 scherven grof aarden vaatwerk, sommige met besmeten wand (prospecties 2010)

Relaties

  • Is deel van
    Middenneolithische site De Hel

Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Spiere- De Hel [online], https://id.erfgoed.net/waarnemingen/73991 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.