waarneming

Noordersingel 3

archeologisch element
ID
983874
URI
https://id.erfgoed.net/waarnemingen/983874

Beschrijving

Bakstenen massieven van de Brialmontomwalling kwamen aan het licht tijdens werken voor de uitbreiding van een gebouw. De vondst werd gemeld op 30 mei 2022. Het agentschap Onroerend Erfgoed besliste, na controle op het terrein op 1 juni, dat er een opgraving van de aangetroffen structuren moest gebeuren. Dit terreinonderzoek liep van 3 juni tot 8 juni 2022.

Bij het onderzoek kon het muurwerk worden geïdentificeerd als de caponnière op het meest oostelijk veiligheidsfront van de Grote Omwalling. Die werd in het kader van de uitbouw van Antwerpen als nationaal reduit gebouwd tussen 1859 en 1864. Tussen 1957 en 1967 werd dit deel van de Grote Omwalling (Brialmontomwalling) afgebroken.
De caponnière is een aan de voet van de hoofdwal gelegen uitbouw waarop flankerend geschut werd geplaatst om de hoofdgracht en het onmiddellijk aansluitend terrein onder vuur te nemen. Aan weerszijden van de binnenplaats lagen twee flanken met geschut. Elke flank bestond uit een bakstenen kruitkamer en een lage gekazemateerde batterij met 6 kanonkelders. Deze ruimtes waren afgedekt met aarde en bovenaan bevond zich nog een openluchtbatterij. De blootgelegde grondvesten zijn die van de 3 oostelijke kanonkelders van de noordelijke flank. Het afbraakniveau van de muren bevond zich onder het oorspronkelijk vloerniveau van de kelders. Toch werden ook resten aangetroffen van 2 vloeren waarvan er minstens één gelegd werd bij een latere renovatie. De gemetselde fundamenten waren meer dan 3 meter diep en rustten op een natuurstenen fundering. De diepte zal ongetwijfeld aangepast zijn aan de plaatselijke omstandigheden van de valleigronden waarin de caponnière werd gebouwd.
De kruitkamer en de meest westelijke kanonkelder van dezelfde flank werden reeds in 2016 aangetroffen onder het wegdek van de Noordersingel. De positie en de indeling van de noordelijke flank van deze caponnière is daarmee grotendeels gekend. Ontbrekende delen konden verder gereconstrueerd worden aan de hand van plannen van de caponnières van aangrenzende fronten. Een bijzondere ontdekking vanuit bouwkundig oogpunt was de aanwezigheid van massieve bakstenen funderingen van draaiplatformen om de kanonnen te geleiden bij het richten. Zij werden steeds volgens eenzelfde bouwschema aangetroffen in de opgegraven kanonkelders.
Wat de bewaarde plannen niet weergeven zijn de gebruikte materialen. Ook daar leverde de opgraving nieuw inzicht. Waar het metselwerk nog in traditionele technieken werd uitgevoerd met massieve muren gemetseld in een harde, witte kalkmortel, werd voor de vloeren een meer progressieve
methode gebruikt. Het is mogelijk dat de betonnen gietvloer, waarvan de brokken bij een renovatie herbruikt waren voor een jongere geplaveide vloer, de oorspronkelijke vloer was. De keuze voor een gietvloer in een nog ongewapend beton met kalk als bindmiddel en tras als toeslag, was een bewuste
keuze. Men kende in de 19de eeuw de hydraulische kwaliteiten van tras en de waterbestendigheid zal in een vallei omgeving geen overbodige luxe geweest zijn. De perfect geëffende gietvloer bood verder ook voordelen voor de circulatie in een ruimte waar men bij het bedienen van de kanonnen behendig moest kunnen bewegen. Uiteindelijk zal voor de Antwerpse verdedigingswerken de uitvinding van krachtiger geschut in de jaren 1880 leiden tot een snelle veroudering van dit militaire bouwwerk en de gebruikte materialen.

Auteurs: Arckens, Marleen; De Beenhouwer, Jan
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Caponnière Brialmontwomwalling

Datering: tweede helft 19de eeuw
Typologie: bouwmaterialen, stadsomwallingen, verdedigingsmuren
Materiaal: aardewerk, beton
Gebeurtenis:

Beschrijving:
Rechthoekig bouwwerk met een oostnoordoost oriëntatie dat deel uitmaakt van de Brialmontomwalling. Twee binnenmuren verdelen de binnenruimte in drie parallelle kamers van gelijke afmetingen.


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2025: Noordersingel 3 [online], https://id.erfgoed.net/waarnemingen/983874 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.