waarneming

Demerstraat 50

archeologisch element
ID
984152
URI
https://id.erfgoed.net/waarnemingen/984152

Juridische gevolgen

  • is aangeduid als gebied geen archeologie, gewestelijk Gebied 8667
    Deze aanduiding is geldig sinds

Beschrijving

15de-16de eeuw

De oudste aangetroffen sporen betreffen een gracht, een greppel en ontginnings- en paalkuilen. Rechtstreekse sporen van bewoning (huisplattegronden) werden niet waargenomen of herkend, wegens te kleine oppervlakte. De aangetroffen sporen komen wel overeen met bewoningssporen en het gebruik van het terrein als achtererf van bewoning aan de kant van de Demerstraat. De gracht (S1) fungeerde als afwatering van overtollig regenwater richting de Helbeek/”Nieuwe Demer”. Hierin werd dan ook afval gedumpt, al lijkt dit beperkt te zijn, hoogstwaarschijnlijk vanwege het feit dat de gracht niet permanent water gaat gehad hebben en afval dus niet altijd afgevoerd geraakt.

De aangetroffen greppel (S8) is pal te situeren op de grens tussen twee voormalige percelen (1426 in het westen en 1425 in het oosten) op het primitief kadaster. Hoewel deze kadasterkaart een stuk recenter is, kunnen bepaalde grenzen reeds eeuwenlang bestaan. S8 dient dan ook als perceelsgrens beschouwd te worden. Hoogstwaarschijnlijk met een vorm van beplanting of beperkte houten afscheiding. Het spoor was zeer ondiep (5cm) bewaard en ook in het vlak vaag zichtbaar.
Een grote kuil (S5) is ten westen van de greppel (S8) te situeren en betreft een ontginningskuil. Deze is niet zo diep bewaard maar stopt wel bruusk op de aanwezige alluviaal afgezette grindlaag, wat een indicatie is voor ontginning (stoppen op een ander sediment). Het lemig zand kan gebruikt worden bij de productie van kalkmortel, wat dan weer nodig is voor het aan elkaar metsen van bakstenen. 

Verder werden uit deze periode nog twee paalkuilen, een ontginningskuil en een grote paalkuil aangetroffen. 

Ondanks de concentratie van (paal)kuilen in een cluster kan er vanwege een gebrek aan ruimtelijk zicht geen uitspraak gedaan worden over de eventuele aanwezigheid van een structuur op deze plaats. Het lijkt eerder op typisch achtererfactiviteiten gelinkt aan de woning van de Demerstraat 50 met beperkte ontginningskuilen, de occasionele paalkuil en het graven van kuilen zonder dat hierbij aan structurele dingen moet gedacht worden.

17de-18de eeuw

Vermoedelijk in 17de eeuw bouwt men de, tot voor kort, bestaande kelder in de Demerstraat 50. Doordat deze kelder werd afgebroken zonder archeologische begeleiding kon hierop geen verder onderzoek gedaan worden. Bij de aanleg van werkput 1 werd wel de brede insteek (S18) van deze kelder aangetroffen. Mogelijk werd na de bouw van de kelder en het woonhuis op het achtererf de bestaande grens tussen perceel 1425 en 1426 een klein beetje verplaatst richting het oosten. Dit kan worden geconcludeerd op basis van de situering van een nieuwe greppel (S9) en het oversnijden van de bestaande greppel (S8) met een paalkuil (S7). Ook hier is een tweede paalkuil aanwezig (S6), maar is dit te weinig om te kunnen spreken van een structuur. Net zoals bij de voorgaande fase gaat het om achtererfactiviteiten. Het aantreffen van S3, een stukje fundering, lijkt eerder in verband te zijn met het perceel van het gebouw dat op de Molenpoort 2 heeft gestaan. Gelet op de ligging op de rand van S1 is het plausibel dat het een deel is van een muurtje langs de gracht. Doordat het perceel van de Molenstraat 2 geen archeologie meer bevat is het onmogelijk om dit te controleren. Een andere optie is dat het gaat om de steunbeer van een muur aan de Molenstraat 2, wat dan impliceert dat Molenstraat 2 in de 17de-18de eeuw quasi volledig bebouwd was. De 18de-eeuwse Ferrariskaart lijkt hier wel op te wijzen, maar de betrouwbaarheid van deze kaart voor doorsnee bewoning binnen steden is minder. Ook Demerstraat 50 zou op de kaart bebouwd zijn.

Het is mogelijk dat vondstloze sporen S4 (een verbrande vlek) en S15 (een paalkuil) ook tot deze periode te rekenen zijn. Het kan zijn dat S4 het restant is van een voormalige oven die aanwezig was en gebruikt werd om bouwceramiek te produceren voor de bouw van de woning aan de Demerstraat 50 en/of Molenpoort 2. De aanwezig grondstof (leem) kan gebruikt worden om bouwceramiek te maken, maar klei is uiteraard beter en is hier niet voldoende in de ondergrond aanwezig. Dat is elders in de stad wel het geval (o.a. achter de voormalige rijkswachtkazerne, nu het 
nieuwe stadhuis). Mogelijk dat de grondstof van daaruit of van elders binnen of buiten de stad dan naar hier werd gebracht. Of de oven was gemaakt voor het bakken van bijvoorbeeld brood, of het betreft een restant van een haard (een structuur is niet zichtbaar maar dit kan het gevolg zijn van de beperkte oppervlakte of een gebouw op poeren wat archeologisch nauwelijks zichtbaar is) of brand.

19de eeuw

In de 19de eeuw, mogelijk als gevolg van de overname van het pand aan de Molenpoort 2 door Renier Palmers, de grootste jeneverstoker van de stad; en de bouwwerken door Peetermans-Lucas waarbij er enkele huizen tegenaan werden gebouwd, zal vanaf dan zal het perceel van Molenpoort 2 nagenoeg helemaal volgebouwd worden. S16 vormt hierbij de funderingsmuur van de nieuwe huizen. De kant van de muur aan Demerstraat 50 is redelijk grof gemaakt. Hierna, maar voor de bouw van de achterbouw die zichtbaar is op het primitief kadaster van ca 1840 werd de waterput (S17) aangelegd. De locatie is niet toevallig aangezien op die plaats er slechts een koer aanwezig is op het perceel van Molenstraat 2. Hoewel enigszins onlogisch, werd S16 ter hoogte van de waterput duidelijk bijgewerkt om toe te laten dat de waterput op die plaats kon gezet worden. Verder is de insteek van de waterput stratigrafisch recenter dan de insteek van S16.

Nadien bouwt men de achterbouw, waarvan de fundering, bestaande uit puin, werd aangetroffen in het lengteprofiel. Hiervan werd oorspronkelijk gedacht dat het een deel was van S16, maar dit klopt dus niet. De achterkant van de bijbouw is de grens met een ander perceel. Dit kan een oude  grens zijn (zoals vastgesteld met S8), maar kan in de 15de - 16de eeuw evengoed toeval zijn en de opdeling van het perceel van de Demerstraat 50 vindt pas hier haar oorsprong. Dit kan dan ook verklaren waarom een smalle doorgang achter perceel 1427 nodig was. Perceel 1426 en 1424 (achter Demerstraat 48) waren namelijk via deze gang toegankelijk. Het primitief kadaster duidt deze niet aan als toegankelijk vanuit de andere percelen (perceel 1423, Demerstraat 48 en perceel 1425, Demerstraat 50). De waterput (S17) is te situeren aan de binnenkant, in de hoek, van de bijbouw.

Zowel de vulling van de waterput als de nog recentere bakstenen bovenaan, maakt dat deze waterput in gebruik kan zijn gebleven (in een laatste fase mogelijk enkel als bron van grondwater met een pomp, zonder open put) tot quasi de afbraak van het pand aan de Demerstraat 50.

Als gevolg van de nieuwe bouwwerken graaft men mogelijk ontginningskuil S2. De onderkant van deze kuil stopt plots op fijne alluviale grindafzettingen zoals bij S5 en bevat vondsten die het spoor in de 19de eeuw plaatsen. De onderkant van dit spoor bevat een vulling van teelaarde, van mogelijk het uitgraven van een bouwput voor de bijbouw, terwijl de bovenkant zwaar puinhoudend is en afkomstig lijkt te zijn van oudere, afgebroken, gebouwen.


Auteurs: Yperman, Wouter
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Studiebureau Archeologie Tienen

Achtererf 15-16de eeuw

Datering: 15de eeuw, 16de eeuw
Typologie: erven, extractiekuilen, greppels, infrastructuur voor waterbevoorraading en -afvoer, ophogingslagen, paalkuilen, perceelsgreppels, vaatwerk
Materiaal: aardewerk, bot (dierlijk), natuursteen
Gebeurtenis:

Achtererf 17-18de eeuw

Datering: 17de eeuw, 18de eeuw
Typologie: erven, extractiekuilen, kelders, muurresten, ovens, paalkuilen, perceelsgreppels, vaatwerk
Materiaal: aardewerk, bot (dierlijk), natuursteen
Gebeurtenis:

Sporen 19de eeuw

Datering: 19de eeuw
Typologie: extractiekuilen, muurresten, ophogingslagen, waterputten
Materiaal: aardewerk, glas, ijzer, natuursteen, pijpaarde
Gebeurtenis:

Relaties

  • Is deel van
    Gebouwen vroegere stokerij Leynen

  • Is deel van
    Historische stadskern van Hasselt


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Demerstraat 50 [online], https://id.erfgoed.net/waarnemingen/984152 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.