Inventaris
waarneming

Koningin Elisabethlaan - Ieperstraat 10-12

archeologisch element
ID
990544
URI
https://id.erfgoed.net/waarnemingen/990544

Juridische gevolgen

  • is aangeduid als gebied geen archeologie, gewestelijk Gebied 10702
    Deze aanduiding is geldig sinds

Provincie
West-Vlaanderen
Gemeente
Nieuwpoort
Deelgemeente
Nieuwpoort
Locatie
Ieperstraat 10 (Nieuwpoort)
Nauwkeurigheid zone
Tot op 15m
Oppervlakte zone
2 026m²
Bewaringstoestand
Bewaard
Links
-

Beschrijving

Algemeen

Naar aanleiding van de bouw van een appartementsblok op enkele percelen tussen de Ieperstraat en de koningin-Elisabethlaan werd er een archeologische opgraving uitgevoerd, in navolging van een vooronderzoek met ingreep in de bodem.
Men vond voornamelijk sporen van bewoning en ambachtelijke structuren, die dateren vanaf de late middeleeuwen. Er zijn geen duidelijke sporen uit de volle middeleeuwen teruggevonden. Tijdens de opgraving zijn voorheen niet gekende structuren aangetroffen die een bijdrage leveren aan de kennis van Nieuwpoort oa. een brede gracht die het terrein doormidden snijdt. Ook een loopgraaf binnen dit terrein gaf extra informatie over het leven tijdens WO I.

Late middeleeuwen: 13de - 15de eeuw

· Een getijdenafzetting wordt bedekt door ca. 50cm duinenafzetting

· Hierbovenop situeert zich een ca. 1 m dikke 13de-eeuws ophogings-/egaliseringspakket.

· Aan de Ieperstraat zijn bovenop deze eerste ophoging nog dunnere grondpakketten bewaard, lokaal met enkele dunne humeuze leeflaagjes van oude loopniveaus. Ten noordwesten zijn ze rijk aan verbrande leem en houtskool (14C gedateerd tussen 1226 en 1295 AD (95,3% zekerheid en 2σ correctie)). Op de rest van het terrein zijn deze leeflaagjes niet bewaard door 20ste-eeuwse bodemverstoring.

· grondsporen die direct volgen op de ophoging:

o Een centrale noord – zuid georiënteerde brede gracht langs de vermoedelijke perceelsgrens (cf. zichtbaar op latere kaarten). Had deze een verdedigende functie of maakte die deel uit van de havenstructuur?

o Enkele greppels die hierin uitmonden verlopen ook langs latere perceelsgrenzen

o Talrijke afvalkuilen (met bouwafval of huiselijk/agrarisch afval) die meestal gesitueerd zijn ter hoogte van de achtererven

o Veel paalkuilenclusters: aanwijzing voor houtbouw maar zonder duidelijke structuur

o 2 vermoedelijke ploegsporen (getuigen nog van kleinschalige agrarische activiteit)

· De bakstenen structuren (uit eind 13de-begin 14de eeuw en 14de-15de eeuw) van bewoning zijn vooral gelegen langs de Ieperstraat. Het oudste stuk muur ligt in het oosten van het terrein en is niet te correleren met percelen op latere kaarten.

Nieuwe Tijd

· 3 kuilen met 15 tot 17de-eeuws aardewerk

· bakstenen structuren:

o muurwerk en vloeren van een breedhuis (15-16de eeuw) langs de Ieperstraat

o 2 goed bewaarde bakstenen ovenstructuren van fornuizen (vermoedelijke huiselijke bierproductie?): sleutelgatvorm, type 2 en type 4 (Van De Venne 2008) met terminus post quem 15de en 14-15de eeuw

o ronde waterput in baksteen (opgevuld met puin en 18de-eeuws materiaal). Dendro op de onderste houten boord is niet mogelijk (te weinig ringen)

o 3 rechthoekige afvalbakken in baksteen (waarvan 2 resp. dateren eind 15-begin 16de eeuw, 14-15de eeuw)

Nieuwste Tijd: 19de -20ste eeuw, vooroorlogse tijd

Verschillende structuren moeten in deze meer recente periode geplaatst worden.

Restanten van bewoning in de vorm van verschillende bakstenen structuren:

  • kelders en muren van bewoning
  • ronde en rechthoekige afvalstructuren (met bodem)
  • enkele vermoedelijke waterciternes
  • twee ronde vermoedelijk waterputten

Nieuwste Tijd: WO I

Maar ook het oorlogsgeweld van de eerste wereldoorlog heeft zijn sporen nagelaten op het terrein en vormen een rechtstreekse getuige van de strijd om Nieuwpoort:

Een centrale loopgraaf is Noord-Zuid georiënteerd en bleef ca. 20m bewaard. Ten Noorden is die verstoord door een inslagkrater.

De loopgraaf had een eenvoudige structuur: een planken bodem (duckboards) en enkele houten palen van de zijwaartse beschoeiing bleven bewaard. Deze laatste waren steunpalen voor ofwel planken, kippengaas of golfplaten.

Deze golvende loopgraaf (hoofdklasse 5, subtype 1 , bron: GHEYLE, W., STICHELBAUT, B. & VERDEGEM, S., 2021. Loopgraven uit de Eerste Wereldoorlog. In SYNTAR 2. Agentschap Onroerend Erfgoed) was een communicatie-of verbindingsloopgraaf (cf. gevonden telefoonkabels).

Wellicht werd die eerst aangelegd door de Fransen (na de inundatie van de Ijzer in oktober 1914) en is het uitgebreid door de Britten (in aanloop van operatie Hush, juni 1917). Het was een deel van de verbinding tussen de oostelijke gevechtsloopgraaf aan het kanaal Veurne – Ieper en de overdekte loopgraaf in de westelijke Sint-Jacobsstraat.

Tijdens en na Operatie Strandfest (10 juli 1917) is dit terrein net als heel Nieuwpoort onderworpen aan een hevige Duitse tegenaanval in de vorm van bombardementen. Hiervan getuigt de zware verstoring van de bodem, bomkraters en zichtbare schade aan wat rest van de loopgraaf. Na een korte terugkomst van de Fransen in deze sector geraakte de structuur in onbruik maar bleef die zichtbaar op een Belgische kaart van 1918.

De vulling van de 3 bomkraters - 2 grote en één kleinere meer zuidelijk - bestaat uit puin en shrapnel maar naoorlogs materiaal ontbreekt. De kuilen werden dus niet hergebruikt als afvalkuilen.

Nieuwste Tijd: naoorlogse tijd

De naoorlogse bouwactiviteit waaronder enkele diepe 20ste-eeuwse kelders hebben ten slotte de bodem verder verstoord, vooral in de gehele zuidoostelijke hoek.


Auteurs: Demerre, Ine; Janssens, Niels
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Late Middeleeuwen

Datering: 13de eeuw, 14de eeuw, 15de eeuw
Typologie: afvalkuilen, brandlagen, extractiekuilen, grachten (infrastructuur), greppels, haardplaatsen, muurresten, ophogingslagen, paalkuilen, ploegsporen, vaatwerk, vloeren
Materiaal: baksteenwaar, bot (dierlijk), grijs aardewerk, houtskool, mortel, rood aardewerk, schelp, steengoed
Gebeurtenis:

Beschrijving:
- Ophogings/egaliseringspakket

- Dunne leeflaagjes (loopniveaus), lokaal rijk aan verbrand materiaal (14C gedateerd tussen 1226 en 1295 AD (95,3% zekerheid en 2σ correctie). Deze laatste zijn mogelijk te linken met de nabijgelegen oven- of haardstructuren van de eerste woonblokken, eerder dan met de plunderingen van Nieuwpoort in 1383.

- 14 m brede noord-zuid gracht (in het zuiden ook teruggevonden bij kleinschalig proefputtenonderzoek (Heyvaert et al. 2009: 29)), tot ca. 160cm diepte bewaard
30-tal opvulpakketten wellicht uit 2 fasen: de bovenste zijn vooral versmeten moederbodem, de onderste lagen hebben een erg organische vulling en rijk aan vondstenmateriaal: 13-15de eeuw aardewerk en bot (schaap/geit en rund).
14C datering op zaden uit één van de onderste lagen (1252-1297 AD (79,9% zekerheid en 2σ correctie): dus de gracht is al vroeger in gebruik.
Pollenanalyse (archeobotanisch onderzoek): landschap bij eerste vulling van de gracht was open duinenlandschap met enkele bomen. Er werd in deze eerste fase ook al veel (akkergerelateerd) afval in de gracht gedumpt.

- 3 smallere greppels monden hierin uit: 2 ervan met quasi identieke vulling (kan ook verbreding zijn van de gracht); één greppel komt opnieuw overeen met de latere perceelsgrens op de Popp -kaart. Deze greppel bevat aardewerk uit de 14de en 15de eeuw: ten westen in de laatste dichting van de gracht, in het oosten in de geleidelijke accumulatielagen. Ten westen is de gracht ook rijker aan organisch materiaal, aardewerk en dierlijk bot (konijn) dan in het oosten: dichter bij de contemporaine bewoning.

- Enkele kleinere niet dateerbare greppels liggen verspreid over het terrein (maar voornamelijk met een gelijkaardige loop van de grotere greppels), mogelijk ook laatmiddeleeuws en gerelateerd met de oude perceelsgrenzen.

- 16 paalkuilen zijn een aanwijzing voor houtbouwstructuren, langs de Ieperstraat en de Koning Elisabethlaan. In het zuiden lijken ze de brede greppel te doorsnijden.
Uit 5 van de 16 is daterend aardewerk gehaald die dus de dichting van de sporen kon dateren (13-14de eeuw). Uit geen van de paalkuilgroepen kunnen echter duidelijke structuren worden herkend.

- 55 kuilen te dateren in de late middeleeuwen: 13-14de eeuw en 14-15de eeuw; 98 kuilen zijn niet dateerbaar maar wellicht ook uit de late middeleeuwen en/of nieuwe tijd.
Het gaat vooral om afvalkuilen met bouwafval (puinrijke vullling) of huiselijk/agrarisch afval (erg organische vulling). Ze situeren zich op de achtererven van de bewoning langs de Ieperstraat, aan weerszijden van de centrale gracht met concentraties in het zuidoosten en centraal op het onderzoeksterrein.
Vulling: aardewerk, veel klein visbot (zowel zout- als zoetwatervissen), schelpen, groot bot van onder andere een 5tal paardenskeletten

- 2 korte ondiepe sporen met organische vulling: vermoedelijke ploegsporen centraal op het terrein. Aanwijzing van minimum nog kleinschalige landbouw in die periode.

- Restanten van gebouwen in baksteen:
o Ten NO: muur en bakstenen vloer uit 2de helft 14de eeuw
o doorsnijdt een ouder trapfragment (eind 13de – 1ste helft 14de eeuw)
o doorsnijdt ook een 2 fazige oven- of haardvloer
o verder zuidwaards: gewelfd stuk kelder (terminus post quem 14de-15de eeuw)

o vermoedelijk oudste muurfragmentje (13de-vroege 14de eeuw) ten oosten van het terrein

Nieuwe Tijd

Datering: 16de eeuw, 17de eeuw, tweede helft 15de eeuw
Typologie: afvalkuilen, gebouwplattegronden, kuilen, muurresten, ovens, vaatwerk, vloeren, waterputten
Materiaal: aardewerk, baksteenwaar, mortel, natuursteen, steenkool
Gebeurtenis:

Beschrijving:
3 kuilen (met 15 tot 17de-eeuws aardewerk)

Bakstenen structuren langs de Ieperstraat:

- muurwerk en vloeren: wellicht ZO-hoek van een breedhuis (cf. maquette uit 1698 en Popp-kaart).
Datering: oudere stenen (14-15de eeuw en zelfs 13de-14de eeuw) werden herbruikt in combinatie met jongere exemplaren (15-16de eeuw). De structuur doorsneed bovendien in het zuiden en noorden kuilen en een greppel met 14-15de-eeuws aardewerk.

- 2 bakstenen ovenstructuren (goed bewaard)
Oudere constructie: sleutelgatvorm type 2 (Van De Venne 2008: 82), diam. 1 m; rechthoekige stookgang en verdwenen werkvloer ervoor,
vermoedelijk min 0,70 tot 1,5 m diepte ingegraven
pakket steenkoolgruis (voornamelijk vanaf de 15de eeuw gebruikt ter vervanging van turf)
vloer, resten opstaande muur en uitbraaksporen. De werkvloer bleef niet bewaard.

Sleutelgatvorm type 4 (Van De Venne 2008), diam. 1 m, met rechthoekige stookgang en resten van een werkvloer
Min 20 cm ingegraven
Stookgang met rooster op de bodem met losse houtskool (niet dateerbaar met 14C)
Te dateren na de onderliggende greppel en grote kuil (tpq. 14-15de eeuw)

Deze types werden vaak gebruikt om een ketel te ondersteunen voor het verhitten van vloeistof bij brouwerijen, ververijen, kaarsenmakerijen en zoutziederijen, maar de vondsten situeren zich in een woonareaal meer dan een ambachtelijke zone dus het gaat vermoedelijk om huiselijke bierproductie.
De grootte, het type en gebruik wijzen op de 14 tot 15de eeuw

- Ronde waterput in baksteen
Insteek voor de waterput doorsneed de opvulling van de 14-15de-eeuwse brede greppel/gracht
Tot 170cm diep bewaard zonder bodem
onderste 20cm bestond uit planken (niet dateerbaar via dendro)
Opvulling met puin en dateerbaar materiaal uit de 18de eeuw.

- Rechthoekige afvalbakken in baksteen: volledig gevuld met puin
bak 1 Baksteentype en metselverband wijzen op eind 15de-begin 16de eeuw, doorsneed ook kuilen met 13de-14de-eeuwse materiaal
bak 2 oversneed de brede gracht/greppel (met 14-15de-eeuwse vulling) en werd zélf oversneden door een 20ste-eeuwse kelder
bak 3 ook vooral gevuld met puin behalve een dun humeus laagje op de bodem en deels verstoord door een (dubbele) latere bak.

Nieuwste tijd

Datering: 19de eeuw, 20ste eeuw, voor WO I
Typologie: afvalkuilen, kelders, muurresten, puinlagen, waterputten, waterreservoirs
Materiaal: cement, keramisch bouwmateriaal, mortel
Gebeurtenis:

Beschrijving:
Bakstenen structuren:

- kelders (gele baksteen, binnenin met cementbezetsel)

- 20ste-eeuwse kelders (gele en rode baksteen met harde grijze cementmortel)

- muren van bewoning

- Ronde en rechthoekige afvalstructuren met bodem (oostelijke deel van de site, tegen de 19de-eeuwse perceelsrand (cf. Popp-kaart)
bv. een dubbele bak
bv. ronde putstructuur in gele baksteen met grijze mortel met houten bodem (20ste-eeuws afval)
bv. 2 ronde structuren met baksteen en cement-bodem
bv. andere afvalbakken meer centraal gelegen (zone waar voordien ook al, dus lange tijd al afval werd gedumpt)

- Enkele vermoedelijke waterciternes (in centrale zone): dubbele rechthoekige bak en eerder overwelfde bak in oranje baksteen en harde cementmortel (met 20ste-eeuwse puinvulling)
- Twee ronde putten, vermoedelijk waterputten (of afvalputten) zonder bodem (met 20ste-eeuwse puinvulling)

- verstoring van de bodem door naoorlogse bouwactiviteiten waaronder enkele diepe kelders

WO I

Datering: WO I
Typologie: bomkraters, loopgraven, puinlagen, wapens en munitie
Materiaal: hout, metaal
Gebeurtenis:

Beschrijving:
- communicatie - of verbindingsloopgraaf (hoofdklasse 5, subtype 1) 1914-1918
- 3 bomkraters
- sterk verstoorde bodem

Relaties

  • Is deel van
    Historische stadskern van Nieuwpoort

  • Heeft als voorganger
    Ieperstraat 10-12

Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2025: Koningin Elisabethlaan - Ieperstraat 10-12 [online], https://id.erfgoed.net/waarnemingen/990544 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.