Inventaris

Heks, Vechmaal (Heers), Bommershoven (Tongeren-Borgloon)
De tramlijn Hasselt-Borgloon-Oreye werd aangelegd in 1899-1900. De lijn gaf een economische impuls aan het gebied. Aangezien er veel suikerbieten mee werden vervoerd, werd de lijn ook wel de suikertram genoemd, in Oreye was er namelijk een suikerraffinaderij. In het landschap zijn nog verschillende relicten van deze spoorlijn, onder andere als dijk of insnijding, en op veel plaatsen is de spoorlijn nog in gebruik als voetpad of perceelsscheiding.

Heks (Heers)
Reeds op de kabinetskaart van de Ferraris (1771-1778) worden op deze plek, dicht bij de bebouwing, boomgaarden weergegeven. Deze boomgaarden waren gericht op productie voor de bewoners en niet voor de verkoop of handel. Deze boomgaarden werden begraasd door vee. De boomgaarden worden rond het begin van de 20ste eeuw ook op grotere afstand van de bebouwing uitgebreid. Dit past in de periode van de agrarische geschiedenis waarin de hoogstamboomgaarden in Haspengouw een grote opkomst kenden en grote delen van het landschap zouden beslaan. De huidige boomgaarden zijn een complex van boomgaarden die horen bij de bebouwing langs de Hekslaan, waaronder een hoeve in U-vorm en twee dorpswoningen.

Heks (Heers)
Enkele percelen met hoogstamboomgaarden gelegen ten westen van Heks. Deze boomgaarden dateren uit het begin van de 20ste eeuw, de periode waarin boomgaarden in Haspengouw grote delen van het landschap zouden beslaan en een belangrijke rol speelden in de agrarische geschiedenis.

Klein-Gelmen (Heers), Gelinden (Sint-Truiden)
Het gebied is gelegen op het Haspengouws leemplateau, langs de Herk en wordt gekenmerkt door de mergelgroeven van Gelinden en een historisch stabiel landgebruik bestaande uit akkerbouw op het plateau, een grotendeels beboste westelijk geörienteerde helling, beemden in de vallei van de Herk en hoogstamfruitweiden aansluitend bij het dorp.

Vechmaal (Heers)
Deze solitaire populier is gelegen te midden van de velden, langs onverharde landweg die naar de groeves van Vechmaal leidt. Deze weg is reeds op de kaart van Vandermaelen (1846-1854) weergegeven. Het is een mooi ontwikkelde boom welke beeldbepalend is in dit open landschap.

Vechmaal (Heers)
De grotten van Henisdael vormen een relict van de winning van Maastrichtersteen, tauw en mergel, die vooral tijdens de 15de-16de eeuw plaats vond. De groeven bestaan uit een netwerk van gangen die zich ondergronds ver uitstrekken. In de groeven zijn verschillende inscripties te vinden die betrekking hebben op de steenwinning, het dagelijkse leven of markante feiten uit de geschiedenis (1549, 1592, 1601, 1733 en 1779). De grotten werden in de loop der eeuwen bovendien gebruikt als schuilplaats als legers door deze gebieden trokken. De groeves herbergen ook een belangrijke geologische en natuurwaarde.

Vechmaal (Heers)
Deze holle wegen zijn gelegen in het gebied tussen de grotten van Henisdaal en de Patrijnenkuil. Het ontstaan van deze holle wegen hangt samen met de fysische gesteldheid van het terrein (erosiegevoeligheid en aanwezige relief) en de invloed van de mens. Holle wegen zijn ingesneden in de (zand)leembodems (en eventueel in het onderliggend geologisch substraat). Ze liggen meestal loodrecht op de hoogtelijnen en ze kunnen tot tien meter diep zijn. Door het eeuwenlange gebruik van wegen bleef de bovengrond onbegroeid en stond deze bloot aan erosie. Doordat telkens een laag sediment afstroomde bij hevige regenval, sneed de weg zich diep in, wat de erosie alleen maar versterkte. Langs weerszijden zijn meestal steile wanden te zien die spontaan begroeiden of beplant werden met bomen en struiken (vaak hakhout).

Vechmaal (Heers)
De Patrijnenkuil is een amfitheatervormige depressie die deel uitmaakt van een complex steengroeven in Vechmaal. Hoewel dit bij de Patrijnenkuil in het huidige landschap minder uitgesproken is, vormen ze een relict van de winning van Maastrichtersteen, tauw en mergel, die vooral tijdens de 15de-16de eeuw plaats vond. De Patrijnenkuil is een hoefijzervormig talud met een hoogte van circa 10 meter, ze kent een hoge vegetatiekundige waarde. Het toponiem van de Patrijnenkuil (foutief weergegeven als Patrijzenkuil op de topografische kaart van 1930) is afkomstig van “poterijne cuijlen” (van pottenbakkerij). Deze naam wordt voor het eerst vermeld in 1788, daarvoor was de site bekend als “Truyerkuylen”, naar Sint-Geertrui, die vereerd werd te Vechmaal. Ze werd ook “Ketel” genoemd, naar de uitgeholde vorm van de depressie.

Altenastraat 39-43 (Heers)
De dienstgebouwen vormen een U-vormig complex uit eind 19de - begin 20ste eeuw, met de open zijde naar het zuiden. De gesloten hoeve dateert uit de eerste helft van de 18de eeuw.

Batsheersstraat 17 (Heers)
De U-vormige hoeve is mogelijk te associëren met één van de gebouwen in de atlas van Averbode, maar wordt in elk geval al in zijn huidige vorm afgebeeld op de Ferrariskaart van 1771-1778.