In landelijke omgeving gelegen complex van voormalige blekerij Hendrickx, heden eigendom Versteylen.

Context en historiek

Enig overgebleven exemplaar van een reeks garen- en linnenblekerijen, ingeplant langsheen de Aa; het zuivere water, afkomstig van de heidevenennen, was uiterst geschikt voor deze nijverheid. Van oost naar west: de blekerij op de Dijkzijde (Oud-Turnhout), opgericht door Cornelis Mertens in 1750, in 1823 verkocht aan Egidius Hendrickx-Dockx, bij de scheiding van het ouderlijk patrimonium, in 1845, in het bezit van Jan Hendrickx-Six en in 1855 aangekocht door Henricus Egidius Hendrickx-van den Luytgaerder; het bedrijf werd toen stopgezet, de gebouwen omgevormd tot boerderij en lusthof, in de jaren 1960 gesloopt en de gronden verkaveld (huidige Cornelis Mertens- en Primus Jacobus Boschlaan op Oud-Turnhout).

Daarnaast lag de Middenblijk, mogelijk opklimmend tot begin 19de eeuw, sedert 1845 eveneens in het bezit van H.E. Hendrickx-van den Luytgaerder; ook hier viel het bleken toen stil; latere uitbating met fruitteelt en kippenkweek; van de oude blekerij bleef niets bewaard.

De oorsprong van de blekerij op de "Broexie" (huidige Broekzijde nummer 34) zou opklimmen tot eind 17de eeuw, vlak na het ontstaan van Boone's Blijk op de Heizijde; pionier was Matthijs van Meurs. Op 11 juni 1689 werd de blekerij op de Broexie verkocht aan Marcus Pauly; bezitter in de 18de eeuw was Jonker Bols, geneesheer en heer van de Vrijheid Arendonk, die ze in 1748 verkocht aan de gebroeders Balthazar en Augustinus Saenen. Het proces, lopende van 1742 tot 1749, tussen Bols en de landbouwers uit de omgeving die door de dam "aan synen bleyck op de Broexie" geregeld hun akkers zagen onderstromen, resulteerde in de bouw van de nu nog bestaande sluis. In 1801 kocht de Antwerpenaar Jan Frans Van Hal de blekerij Saenen; zijn kinderen verkochten haar in 1839 aan de reeds eerder vernoemde Henricus Egidius Hendrickx-van den Luytgaerder. In de 19de eeuw waren de Hendrickxen de voornaamste blijkers van Turnhout; het bedrijf zette in 1914 zijn werkzaamheden stop.

De laatste blekerij in de reeks, de zogenaamd "Gruyters Blijk", bevond zich ter hoogte van "het Heyken".

Beschrijving

Lindedreef leidend naar ijzeren toegangshek tussen bakstenen pijlers, bekroond met arduinen leeuwen. Op kruispunt met de Broekzijde, devotiekapel uit het eerste kwart van de 20ste eeuw toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw van Altijddurende Bijstand.

Gebouwencomplex bestaande uit een L-vormig hoofdgebouw met voormalige manufactuur in de oostvleugel, woonstalhuis en parallel aan de aansluitende paardenstal met smidse in de westvleugel, een grote vrijstaande langsschuur ten oosten, een oud bedrijfsgebouw de zogenaamde "mangel" ten westen en een karrenhuis ten noorden.

Omringende landbouwgronden en bleekweiden, begrensd door Broekzijde ten noorden, Aa ten zuiden; tussen de Aa en het gebouwencomplex bleef de spoelsloot parallel aan de rivier bewaard; een omhaagde boomgaard bevindt zich ten noordoosten van de schuur.

De sluis op de Aa klimt minstens op tot 1749; tevoren was er sprake van een houten dam met russen; rechthoekig, verankerd bakstenen sluishuisje onder pannen zadeldak (nok loodrecht op de Aa), steunend op bakstenen welfsels, waaronder het water zijn vrije loop heeft; zijpuntgevels met aangepast aandak, vlechtingen en gedichte segmentboogvensters, lijstgevels met korfbogige en verkleinde rechthoekige deur; de ijzeren branddeur in laatstgenoemde is afkomstig van de manufactuur; inwendig, bewaarde sleuven voor houten schotten. Zuidelijke oever versterkt door metselwerk. IJzeren sluisje, zogenaamde "overloop" van 1895.

Driebeukige 18de-eeuwse langsschuur van vijf traveeën onder afgewolfd zadeldak (Vlaamse pannen); verankerde baksteenbouw, aan de lange gevels verstevigd door middel van lisenen; zuidelijke topgevel met vlechtingen en uilengat; noordzijde met uitgespaarde hoek met rechthoekige houten poorten en beplanking. Ankerbalkgebinten met inkerving SVD 1771, telmerken, pen- en gatverbindingen; nog aanwezige wanmolen en kafkot.

19de-eeuws karrenkot van zes traveeën onder zadeldak (Vlaamse pannen); baksteenbouw met ankers, houten luiken en halve radvenstertjes in de zijpuntgevels, korfbogige doorbrekingen aan zuidzijde, gelijkaardige nissen aan noordzijde.

De 19de-eeuwse "mangel- en bereidingplaats" is het enige bewaarde bedrijfsgebouw van de vroegere inrichting voor de "bleeking van garens, linnen, hennep of katoen met chloor en ontkleurende chloor verbindingen of door eenvoudige looging"; op het plan, gevoegd bij de aanvraag voor verlenging van de uitbatingsvergunning in 1896, zijn nog kook- en loogplaatsen, een ketelruimte, chloorplaatsen, een stoomwerktuig en een schouw, alsook een stoomdrogerij en twee winddrogerijen te zien.

Industriegebouw bestaande uit twee parallel gelegen loodsen van elk drie traveeën in de kopgevels, zes in de langsgevels. Verankerde bakstenen gebouwen onder, deels afgewolfde zadeldaken (Vlaamse pannen), per travee verstevigd door middel van lisenen; segment- en enkele rondbogige muuropeningen; vensters met ijzeren roeden en klapvensters; bewaarde gietijzeren urinoir.