Archeologische nota

In de vroeg-Romeinse tijd bevond zich in Velzeke een legerplaats die een defensief systeem had bestaande uit spitsgrachten, een aarden wal en een houten palissade. Deze militaire inplanting werd hoogstwaarschijnlijk opgericht in de Augusteïsche periode.

De versterking was gelegen op het meest zuidwestelijke punt van een plateau dat zich uitstrekt tussen de valleien van de Molenbeek en de Passemarebeek. Zo hadden de militairen ook een uitkijk op het landschap en op eventueel vijandige troepen. Rondom deze versterking waren drie spitsgrachten aangelegd, en daarbij aansluitend een aarden wal bekroond met een houten palissade. Het kamp was gelegen op het knooppunt van de weg Bavay-Blicquy-Velzeke en de weg Velzeke-Tongeren.(http://www.dbnl.org/tekst; Rogge 1995, 9)

Aanpalend aan het legerkamp bevond zich een handelsnederzetting, die in de loop van de 1ste eeuw uitgroeide tot de vicus van Velzeke.

De vicus was gelegen aan het kruispunt van twee Romeinse wegen. De oorspronkelijke voor militaire doeleinden aangelegde wegen waren onmisbaar voor een bloeiend handelsverkeer.

De nederzetting werd gekenmerkt door een rudimentair stratenpatroon en een open bebouwing. Aanvankelijk zijn de constructie in houtbouw opgetrokken, in de tweede helft van de 1ste eeuw doet steenbouw zijn intrede. Naast de economische functie vervulde de vicus, met de aanwezigheid van twee heiligdommen, ook een religieuze functie.

Verschillende factoren hadden hun zeg in het ten onder gaan van de vicus. Vanaf het einde van de 2de eeuw en in de 3de eeuw maakte het Romeinse Rijk een periode van instabiliteit door, zowel op economisch als op politiek vlak. Tegelijkertijd was er een toenemende druk op de rijksgrenzen door Germanen. De zware invallen leidden tot een ontvolking van de regio. (De Mulder & Rogge 1999, 11; Rogge 1995, 9)

In deze zone bevindt zich ook (een deel van) een urnengrafveld dat te situeren is in de late bronstijd - vroege ijzertijd. De bijzettingen in urne vormen het dominante type van incineratie tijdens de late bronstijd. Binnen deze groep hebben de urnengraven een overwicht op de brandrestengraven. De urnengraven blijven hier ook in de vroege ijzertijd het type van incineratie bij uitstek.

Ten oosten van de als monument beschermde zone, ligt een deel van de vicus en een tweede urnengrafveld uit de late bronstijd - vroege ijzertijd dat deels verstoord werd, onder andere door de aanleg van de vicus. (De Mulder & Rogge 1995)

De archeologische site A te Velzeke heeft ongetwijfeld een uniek karakter, vooral omwille van de aanwezigheid van een Vroeg-Romeinse legerplaats en de daarbij aansluitende handelskern die de kern vormt van de latere agglomeratie. Bovendien komen op deze site ook twee uitgestrekte nekropolen voor: een uit de Halstatt-periode en uit de Gallo-Romeinse tijd. Al deze elementen zijn tot op heden nog relatief goed bewaard gebleven. Unieke gegevens zijn hier o.m. beschikbaar over de structuur en de uitbouw van de Vroeg-Romeinse legerplaats, tot nog toe de enige in ons land. Van uitzonderlijk historische betekenis is ongetwijfeld de rol die deze militaire inplanting gespeeld heeft bij de organisatie en pacificatie van Noord-Gallië. Uitermate belangrijk zijn verder de gegevens omtrent structuur, de topografische ontwikkeling en de materiële aspecten van de pre-stedelijke agglomeratie. Deze ontwikkelde zich in de loop van de eerste eeuw na Christus tot de economische draaischijf van Zuid-Oost-Vlaanderen, een gebied met een sterke agrarische uitbouw.

De sociaal-culturele waarden van site A wordt benadrukt door de intentie om de site, na het afsluiten van het archeologisch onderzoek, als archeologisch park te integreren in het reeds bestaande openluchtmuseum.