Georiënteerd, laatgotisch zaalkerkje met omringend, deels ommuurd, deels omhaagd kerkhof, ingeplant in de bocht van de weg, op de dorpsheuvel met zeer steile helling aan de noordzijde naar de Molenbeek. Op het kerkhof bevinden zich graftekens uit de tweede helft van de 20ste eeuw. De kerk werd beschermd als monument bij Koninklijk Besluit van 20 februari 1939.

Historiek

Oorspronkelijk zou de parochie Sint-Laureins-Berchem een domein geweest zijn in handen van de Sint-Baafsabdij van Gent. Vandaag vormt de parochie één geheel met Oudenaken. In 1164, schonk Daniël van Halle de "capellae" van Sint-Laureins-Berchem en Oudenaken, beide ontstaan als villakerkje, met tussenkomst van bisschop Niklaas van Kamerijk aan de abdij van Affligem; na betwisting van de schenking werd de gift bevestigd in 1169; ongeveer een eeuw later (1260) behoorden de kapellen tot afzonderlijke parochies tot ze in 1619 opnieuw werden verenigd; het patronaatsrecht hoorde toe aan de abdij van Affligem.

Volgens de legende was de eerste kerk een houten kapel die werd ingewijd door de Heilige Remigius (vijfde eeuw); deze kapel werd vernield door blikseminslag en werd naderhand vervangen door een Romaans kerkje. J. Verbesselt vindt voldoende argumenten voor een oorsprong als hofkerkje in de negende eeuw.

Mogelijk werd het romaanse kerkje met uitzondering van de traptoren vernield tijdens de godsdiensttroebelen en naderhand vervangen door het heden nog bestaande zaalkerkje, zij het in verschillende bouwfasen.

Het huidige uitzicht van dit landelijke dorpskerkje is dus het resultaat van meerdere bouwcampagnes zoals ook blijkt uit het gebruik van gevarieerd bouwmateriaal. Het oudste gedeelte, de traptoren aan de noordzijde zou een overblijfsel zijn van het romaanse kerkje en opklimmen tot de twaalfde eeuw; het koor dateert uit de vijftiende eeuw, het schip uit de zeventiende eeuw (1602-1610), het zuidportaal uit de achttiende eeuw en de sacristie, ofschoon aangepast bij aanvang van de twintigste eeuw, van 1771; in 1902 werd het schip naar ontwerp van architect J. Rau met één neogotische travee verlengd in westelijke richting; deze uitbreiding is duidelijk afleesbaar uit het baksteencoloriet en de aanwezige bouwnaad. Het bouwjaar van het schip 16(0)7, in de zuidgevel uitgewerkt in gesinterde baksteen, is gedeeltelijk onleesbaar geworden door de aanbouw van het rechthoekige portaal in de achttiende eeuw; rechts ernaast zijn een calvariekruis en een hart van gesinterde steen nog wel zichtbaar.

Beschrijving

Het kerkje, opgetrokken uit baksteen onder leien bedaking, werd gebouwd op een oudere (romaanse) onderbouw van streekeigen ijzerzandsteen en arkose; natuursteen werd aangewend voor de hoekkettingen, een gedeelte van de onderbouw, steigergaten en omlijstingen.

De plattegrond vertoont een éénbeukig schip van drie, oorspronkelijk twee, traveeën met zuidportaal en een iets lager en smaller koor van twee rechte traveeën met driezijdige sluiting op een sokkel van mergelzandsteen; aan de zuidzijde wordt het koor geflankeerd door een rechthoekige sacristie onder lessenaarsdak, aan de noordzijde door een vierkante traptoren, die evenals de onderbouw van de kerk is opgetrokken uit breuksteen. Op het dak, ter hoogte van de overgang van schip naar koor, is er een vierkante, met leien beklede dakruiter onder ingesnoerde leien naaldspits. Het schip met gecementeerde westelijke puntgevel met aandak, wordt net als het koor verlicht door spitsboogvensters met visblaastracering. Het achttiende-eeuwse, rechthoekige inkomportaal vertoont een tuitgeveltje met vlechtingen; de eiken rondboogdeur onder druiplijst wordt bekroond door een beglaasd mijterboognisje met beeld van de patroonheilige.

Interieur: bepleisterd en beschilderd interieur met houten tongewelf verstevigd door houten trekbalken als resultaat van de aanpassingen in 1902; rondbogige scheiboog tussen schip en koor. Koorsluiting met laatgotische muurnis van circa 1520 met gebeeldhouwde groep "Bewening van Christus" en zeventiende-eeuwse renaissancemuurnis van zandsteen.

Mobilair: Gepolychromeerd beeld van Sint-Laurentius, vijftiende eeuw. Bewening van Christus, steen, zestiende eeuw. Altaar naar ontwerp van Jozef Van Tuyn (1901). Eiken biechtstoel in renaissancestijl; eiken preekstoel in Lodewijk XIV-stijl; neogotische communiebank. Glasramen in het koor naar ontwerp van Jules Dobbelaere van 1901.

Gotisch gebouwtje met omringend kerkhof, ingeplant op de dorpsheuvel met erg steile helling aan de noordzijde. De plattegrond ontvouwt: aanvankelijk slechts twee traveeën eenbeukig schip uitlopend op rechthoekig koor van twee traveeën met driezijdige sluiting; zuidportaal en "sacristie en noordbijgebouw.

Beuk met toegevoegde westtravee (1902 architect Rau) in neogotische trant; beide oosttraveeën werden in de 17de eeuw (moeilijk leesbaar bouwjaar 1607 of 1671 ? naast een kruis- en hartmotief, aangegeven door gesinterde steentjes van de zuidgevel) in baksteenmetselwerk opgetrokken op een oudere onderbouw van schiet in onregelmatig, klein breuksteenverband; tegen de zuidgevel werd een klein uitspringend ingangsportaal gebouwd (18de eeuw?) met bakstenen rondboogdeur en druiplijst.

Spitsboogvormige tweelichtvensters met visblaastracering; houten spitstongewelven, daterend van de vergroting.

Koor en beuk met elkaar verbonden door een eenvoudige rondboog. Smaller en iets lager koor van twee traveeën met driezijdige apsis, daterend uit de 15de eeuw; baksteenbouw met gebruik van gehouwen zandsteen voor de met profiel afgezette plint, de hoekstenen, daklijst en vensters.

Met een vierkante leien dakruiter bekroonde blinde eerste travee, met tegen de zuidzijde aanleunende, in de 20ste eeuw aangepaste sacristie onder lessenaarsdak, en aan de noordzijde een uitspringende vierkante trapkoker in dezelfde breuksteen als de onderbouw van de beuk (rest van een oudere toestand).

De tweede travee, en de rechte zijde van de sluiting zijn voorzien van spitsboogvensters als in het schip.

Mobilair. Gotisch, gepolychromeerd beeld van de patroonheilige (15de eeuw) en houten triomfkruis (15de eeuw); Renaissance nis van zandsteen (17de eeuw) en een laatgotische epitaaf (circa 1520), met gebeeldhouwde kruisafneming, ingemetseld in de afgeschuinde koorzijden; Renaissance biechtstoel (eerste helft 17de eeuw) en barokke kansel (tweede helft 17de eeuw).