Beschrijving

De in 2010 opgestarte herinventarisatie van Antwerpen werd in de beleidsnota Onroerend Erfgoed 2015-2019 verdergezet met een nadruk op architectuur van de 20ste eeuw. Het project betrof een gebiedsdekkende herinventarisatie van het onroerend erfgoed uit de periode 1900 tot 1980, met als geografische omschrijving de historische binnenstad binnen de Leien, het grondgebied van het district Antwerpen in de 19de-eeuwse gordel binnen de Singel, en het oude havengebied van het Eilandje tot het Noordkasteel.

Het onderzoek sloot aan bij de herinventarisatieprojecten uit de beleidsperiode 2010-2014, waarin reeds de deelgebieden wijk Zuid, wijk Jan Van Rijswijcklaan, Stationswijk en wijk Zurenborg (voltooid in 2016) behandeld waren. Een deelproject betrof de inventarisatie van het naoorlogse oeuvre van architect Paul Meekels in Antwerpen uitgevoerd in het kader van een masterstage. Het grondgebied van de districten Borgerhout en Berchem binnen de 19de-eeuwse gordel vielen buiten de geografische omschrijving van het project, met uitzondering van de hogervermelde wijk Zurenborg en het beschermde stadsgezicht Kardinaal Mercierlei.

Antwerpen werd een eerste maal geïnventariseerd tussen 1975 en 1989. Van de architectuur uit de periode vóór de Eerste Wereldoorlog kwamen destijds enkel de meest uitzonderlijke en beeldbepalende panden individueel aan bod. De standaardbebouwing van nieuw aangelegde straten werd doorgaans globaal getypeerd in straatinleidingen of verzameld in groepsrelicten naar type of stijl. Voor het interbellum beperkte de selectie zich doorgaans tot de meest stijlzuivere voorbeelden van art-deco- en modernistische architectuur. De naoorlogse architectuur - destijds nog te jong om naar erfgoedwaarde te appreciëren - ontbrak nagenoeg volledig binnen het spectrum van geïnventariseerde onroerend erfgoed.

Het herinventarisatie-onderzoek bestond uit gebiedsdekkend veldwerk binnen de geografische omschrijving van het project. Doel was het reeds geïnventariseerde onroerend erfgoed te controleren op het vlak van bewaringstoestand en bouwkundige evolutie, en de ontbrekende 20ste-eeuwse gebouwen en gehelen met erfgoedwaarde te lokaliseren. Hierop volgde voor beide categorieën systematisch archiefonderzoek van de bouwdossiers in het stadsarchief, relevante iconografie en secundaire bronnen om de architecten, aannemers, betrokken kunstenaars, bouwheren en bouwjaren te achterhalen. Bouwplannen bieden verder een essentiële inkijk over de oorspronkelijke toestand van de panden, hun materiaalgebruik, constructietechnieken en planindeling.

De herinventarisatie resulteerde in de aanmaak van 633 nieuwe fiches en de volledige herwerking van 536 bestaande inventarisfiches. Deze laatste kregen een nieuwe, uitgebreide beschrijving op basis van aanvullende onderzoeksresultaten. Naar periodisering behoren 815 fiches tot de periode vóór de Eerste Wereldoorlog, 13 tot de Eerste Wereldoorlog, 296 tot het interbellum, 45 tot de naoorlogse periode en 16 tot de periode na 1975. Naar typologie vormen heren- en burgerhuizen de omvangrijkste categorie met samen 578 eenheden, gevolgd door meergezinswoningen met 158 eenheden, winkel- en handelspanden met 131 eenheden en appartementsgebouwen met 98 eenheden. Andere typologieën gelieerd aan het specifieke karakter van handelsmetropool Antwerpen zijn de kantoorgebouwen met 77 eenheden, de pakhuizen en natiegebouwen met samen 69 eenheden en de banken met 17 eenheden. Binnen de openbare stedelijke infrastructuur nemen de onderwijsgebouwen met 23 eenheden een belangrijke plaats in. De architectuur van kerken, kloosters en synagogen omvat een 10-tal eenheden.