In het najaar van 2017 werkte Joeri Mertens, erfgoedonderzoeker van het agentschap Onroerend Erfgoed, de inventaris van het bouwkundig erfgoed in Beersel af. Met 227 bouwkundige relicten en 83 gehelen is er nu een actuele lijst van het waardevolle bouwkundige erfgoed voorhanden.
De vorige generatie inventariseerders maakte in de jaren 1970 een eerste inventaris van Beersel. Toen legde men de nadruk op grote en historische architectuur, zoals de feodale burcht van Beersel, de parochiekerk van Alsemberg, de pastorie van Dworp en enkele historische hoeves. Een grondige herinventarisatie in 2015-2017 vulde de selectie aan met recentere architectuur die een vollediger beeld geeft van de architecturale rijkdom van de gemeente.
Vijf deelgemeenten met elk een eigen beeld
Uit de inventaris blijkt dat de vijf deelgemeenten van Beersel elk een eigen karakter hebben. In het oosten ligt het oude bedevaartsoord Alsemberg op de noord-zuid lopende verbindingsas van Brussel naar Nijvel. De oost-westelijk lopende Alsembergsesteenweg verbindt Alsemberg met Dworp, Huizingen en Lot, het industriële hart van de gemeente. Ten noorden van die as ligt het kasteeldorp Beersel. Met uitzondering van enkele oudere panden wordt de gemeente vooral bepaald door 19de- en 20ste-eeuwse architectuur.
Alsemberg wordt gedomineerd door de bedevaartskerk en het aanpalende Frans klooster op de heuveltop. Verschillende Mariakapellen langs de processieweg herinneren nog aan de bedevaarten en enkele interessante historische cafés zoals De Zwaan, Au Cornet en De Pluim deden goede zaken dankzij de toestroom aan bedevaarders. Langs de Oude Postweg, ook gelegen op de heuveltop, ontwikkelde zich het seculiere centrum met het voormalige gemeentehuis en de gemeentescholen. De voet van de heuvel wordt bepaald door het Sint-Viktorinstituut.
De drie andere deelgemeenten zijn kasteeldorpen waar de kasteeldomeinen grote invloed hebben op het dorpsweefsel. De geschiedenis van groot Beersel wordt sterk bepaald door de familie van Witthem die vanaf de 14de tot de 17de eeuw heren van Beersel waren. In de Sint-Lambertuskerk, gelegen op de hoogte van Beersel worden hun grafstenen nog steeds bewaard en hun wapenschild fungeert vandaag als officieel wapenschild van Beersel. De deelgemeente Beersel is vooral bekend om het feodaal kasteel in de vallei dat gebouwd werd door de van Witthems. In het dorp woonde en werkte in de 20ste eeuw Herman Teirlinck.
Een verbindend element doorheen de gemeente is de Molenbeek die verschillende papiermolens van water voorzag. Dworp kan zich terecht de molengemeente van Beersel noemen daar de Herisemmolen, de Steenputmolen, de Esseltmolen, het Steenen Hof en de Belingmolen op haar grondgebied liggen. De dorpskern wordt gedomineerd door de as van het vroeg 20ste-eeuwse gemeentehuis en de 18de-eeuwse pastorie.
In de 19de eeuw moest de Molenbeek die tot dan toe het industriële hart van de gemeente was het afleggen tegen de beter toegankelijke Zennevallei waar in 1832 ook het kanaal Brussel-Charleroi werd ingehuldigd. Huizingen en Lot gingen zich vanaf dan ontwikkelen tot industriële centra aansluitend bij de Zennevallei. De oprichting van papierfabriek Demeurs stimuleerde Huizingen terwijl de textielfabriek Scheppers het beeld van Lot ging domineren. De deelgemeenten kenmerken zich als gevolg daarvan door arbeiderswoningen en sociale woningbouw.
Dorp van de Lambiek en de Geuze
Beersel profileert zich terecht met zijn Bezoekerscentrum ‘De Lambiek’ als centrum van de Lambiekbieren en de Geuze. Bier werd reeds eeuwen in de streek gebrouwen, getuige daarvan zijn de vele vermeldingen in archiefdocumenten, maar ook de Van Cauwelaertkapel met afbeelding van roerstokken, en het Hooghuys en het Huis ‘Ter Kamme’. Vandaag wordt de Lambiek en de Geuze voornamelijk ten zuidwesten van Brussel geproduceerd en in het Pajottenland. De typische bieren die erkend zijn als een streekproduct werden ooit op meer dan 28 locaties in de gemeente gebrouwen en gemengd. Vandaag wordt de productie in Beersel voortgezet in onder andere de twee goed herkenbare historische erfgoedsites Stekerij Oud Beersel en Stekerij Hanssens. Het gebouwenpatrimonium van de stekerijen ‘In de 3 fonteinen’, Vandervelden en Van Roy illustreren nog steeds het rijke bierverleden van de gemeente.
Bouwen in het buitengebied
Het buitengebied rond de dorpskernen bleef lange tijd weinig bebouwd. De oudst bewaarde hoeves zoals het Hof te Hongarije, Hof ter Meigemheide, de Dwersboshoeve, de Padenborrehoeve en de hoeve Malfroy getuigen van de ontginning van de streek. Het agrarisch patrimonium werd in de inventaris aangevuld met enkele mooie 19de-eeuwse hoeves. Opmerkelijk zijn de twee bewaard gebleven lemen hoeves: Het Rood Kloosterken en de hoeve in de Donderveldstraat. De inventaris herinnert nog aan verschillende lemen hoeves die sinds de jaren 1970 verdwenen zijn.
Het buitengebied werd in de jaren 1960-1970 ontwikkeld voor private woningbouw met tal van residentiële verkavelingen in voornamelijk Alsemberg en Dworp. Verschillende bekende architecten als Alfons Hoppenbrouwers, Ludwig Van Wilder, Jean Delhaye-Keller en Daniël en Alvar Lipzyc trokken er villa’s op. Tot de opmerkelijkste realisaties behoren zeker de woningen Belsack-Theys in brutalistische stijl en de woning De Saeger, Villa De gestolen maagd en woning De Graeve in laat-modernistische stijl. Architect Valère Retour drukte zijn stempel sterk op de naoorlogse architectuur van Beersel.
In dezelfde periode werden enkele zeer indrukwekkende modernistische complexen opgetrokken in de groene rand. In Beersel dienen zeker de meisjesschool van Lot, de Sint-Agneskapel van architect Léon De Keyser, Vormingscentrum Destelheide en recenter ook het ouderlingentehuis op het Domein ’t Kindt-Verhaelen uit 1990-1995 vermeld te worden.
Auteurs: Mertens, Joeri
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Herinventarisatie bouwkundig erfgoed Beersel [online], https://id.erfgoed.net/gebeurtenissen/1203 (geraadpleegd op ).
Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed
Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.