Beschrijving

De Vlaamse overheid startte in 2001 met de herinventarisatie van de Vlaamse Rand. In de periode 2002-2005 werd de herinventarisatie van het bouwkundig erfgoed van Vilvoorde uitgevoerd. De gegevens werden verspreid via een papieren niet uitgegeven bundel binnen de reeks Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen. Het inventaristeam voegde circa 200 nieuwe inventarisfiches aan de inventaris toe. Ongeveer 90 fiches die al in de inventaris zaten kregen een update.

Context en doelstelling

De eerste geografische inventarisatie van het arrondissement Halle-Vilvoorde gebeurde in de periode 1971-1975 en werd gepubliceerd in deel 2n van de reeks Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen. De resultaten van deze inventarisatie behoren dus tot de oudste in Vlaanderen. Voor Vilvoorde werden toen 116 relicten geselecteerd waarvan er bij de herinventarisatie nog ruim 90 hun erfgoedwaarde hadden behouden. Parallel met de verbrede visie op de monumentenzorg ondergingen de selectiecriteria en onderzoekmethodes sinds dat ogenblik een sterke evolutie, rekening houdend met de definities monument en stads- en dorpsgezicht opgenomen in het decreet van 3 maart 1976 en gewijzigd bij decreet van 22 februari 1995.

Rekening houdend met de expansiedruk van de hoofdstad opteerde de overheid om in 2001 te starten met de herinventarisatie van de 19 gemeenten van de Vlaamse Rand. Dit project liep ten einde in 2019.

Methodologie

De herinventarisatie van Vilvoorde vormt een aanvulling op de (snel)inventaris uit de beginperiode van het inventarisatieproject. Op systematische wijze worden eerder beschreven items (al dan niet beschermd) geactualiseerd en nieuwe items worden toegevoegd zonder rekening te houden met de toen gehanteerde tijdslimiet (1850 als terminus ante quem). Deze actualisering reikt voor het beheer bijkomende en fundamentele gegevens aan.

Veldwerk blijft de basis voor de opname maar wordt gevolgd door uitgebreid literatuur- en archiefonderzoek ter aanvulling van de beschrijving, teneinde de gebouwen in hun context te situeren en eventueel hun vroegere functie en evolutie te belichten zodat de evaluatie gemakkelijker wordt. Zoals gebruikelijk in de latere fase van het inventarisatieproject worden om deze reden ook hier straatbeelden aangereikt evenals een gemeente-inleiding. Voor Vilvoorde resulteerde de herinventarisatie in een update van de circa 90 bewaarde erfgoedrelicten die al in de inventaris zaten en een uitbreiding met ongeveer 200 nieuwe relicten.

Voor Vilvoorde werden tijdens de eerste inventarisatie circa 116 panden en bouwkundige constructies geregistreerd. Deze zijn voornamelijk ouder dan 1800; het betreft naast het 18^de-eeuwse Tuchthuis en het Onze-lieve-Vrouwegasthuis ook een aantal historische kerken en kloosters. Het belangrijkste aandeel vormen de stadswoningen met een oudere kern hoewel ook al een aantal typisch 19^de-eeuwse burgerhuizen werden geselecteerd evenals enkele op de neostijlen geïnspireerde stadswoningen; daarnaast werd ook aandacht geschonken aan karakteristieke 19^de-eeuwse realisaties als het neoclassicistische stadhuis, de meisjeskostschool Les Peupliers en de overdekte markthal. Buiten de stadskern, in het landelijke gehucht Houtem, werden naast het classicistische kerkje enkele beeldbepalende historische hoeves opgenomen.

Bij de herinventarisatie kregen alle bewaarde relicten een grondige update maar werd bijkomend een hele reeks woningen gedocumenteerd met talrijke neoclassicistische voorbeelden uit de 19^de eeuw en art-deco-getinte burgerhuizen uit de 20^ste eeuw; de jonge bouwkunst werd geïllustreerd door ontwerpen van Lucien Engels al dan niet in samenwerking met Roger De Winter. Een aantal schaarse relicten van het geïndustrialiseerde verleden getuigen samen met een aantal arbeiderswoningen en directeurswoningen nog van dit inmiddels zo goed als verdwenen aspect van de stad. Enkele scholen, kapelletjes en een drietal landhuizen te Peutie vervolledigen het beeld.