Beschrijving

De Vlaamse overheid startte in 2001 met de herinventarisatie van de Vlaamse Rand. In de periode 2001-2004 werd de herinventarisatie van het bouwkundig erfgoed van Grimbergen uitgevoerd. Het inventaristeam voegde circa 160 nieuwe inventarisfiches aan de inventaris toe. Ruim 90 fiches die al in de inventaris zaten kregen een update. De gegevens werden in 2005 verspreid via twee papieren maar niet uitgegeven bundels binnen de reeks Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen. Deel I bevat deelgemeente Grimbergen; deel II bevat deelgemeenten Beigem, Humbeek en Strombeek-Bever. Het project werd gefinaliseerd in datzelfde jaar met het publiceren van de inventaristeksten op de inventariswebsite.

Context en doelstelling

De eerste geografische inventarisatie van het arrondissement Halle-Vilvoorde gebeurde in de periode 1971-1975 en werd gepubliceerd in deel 2n van de reeks Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen. De resultaten van deze inventarisatie behoren dus tot de oudste in Vlaanderen. Voor Grimbergen werden toen 109 relicten geselecteerd waarvan er bij de herinventarisatie nog 91 hun erfgoedwaarde hadden behouden. Parallel met de verbrede visie op de monumentenzorg ondergingen de selectiecriteria en onderzoekmethodes sinds dat ogenblik een sterke evolutie, rekening houdend met de definities monument en stads- en dorpsgezicht opgenomen in het decreet van 3 maart 1976 en gewijzigd bij decreet van 22 februari 1995.

Rekening houdend met de expansiedruk van de hoofdstad opteerde de overheid om in 2001 te starten met de herinventarisatie van de 19 gemeenten van de Vlaamse Rand. Dit project liep ten einde in 2019.

Methodologie

De herinventarisatie van Grimbergen vormt een aanvulling op de (snel)inventaris uit de beginperiode van het inventarisatieproject. Op systematische wijze worden eerder beschreven items (al dan niet beschermd) geactualiseerd en nieuwe items worden toegevoegd zonder rekening te houden met de toen gehanteerde tijdslimiet (1850 als terminus ante quem). Deze actualisering reikt voor het beheer bijkomende en fundamentele gegevens aan.

Veldwerk blijft de basis voor de opname maar wordt gevolgd door uitgebreid literatuur- en archiefonderzoek ter aanvulling van de beschrijving, teneinde de gebouwen in hun context te situeren en eventueel hun vroegere functie en evolutie te belichten zodat de evaluatie gemakkelijker wordt. Zoals gebruikelijk in de latere fase van het inventarisatieproject worden om deze reden ook hier straatbeelden aangereikt evenals een gemeente-inleiding. Voor Grimbergen resulteerde de herinventarisatie in een update van de 91 bewaarde erfgoedrelicten die al in de inventaris zaten en een uitbreiding met 160 nieuwe relicten.

In de selectie van de eerste inventarisronde vinden we historische panden terug, met een bouwgeschiedenis die meestal teruggaat tot voor 1850: kerken met de bijhorende pastorieën, kapellen, kastelen en landhuizen, historische hoeves en molens. Een belangrijke plaats wordt ingenomen door de norbertijnenabdij. Ook dorpswoningen met een oudere kern kregen de nodige aandacht. De verruimde selectiecriteria lieten daarnaast de registratie toe van 19^de-eeuwse, eenvoudige typologieën, zoals dorpswoningen en boerenhuizen.

Bij de herinventarisatie kregen al de bewaarde relicten van de eerste inventarisronde een grondige update. Het beeld van Grimbergen werd niet alleen aangevuld met enkele typische voorbeelden van 19^de-eeuwse bouwprogramma’s als gemeentehuizen en scholen met onderwijzerswoningen maar ook met goed bewaarde dorpswoningen en burgerhuizen die de stijlevolutie van de 19^de en 20^ste eeuw illustreren. Zij verwijzen door hun vormgeving vaak naar het neoclassicisme, het eclecticisme en het modernisme.

De landelijke architectuur werd aangevuld met voorbeelden van hoeves van diverse types, veelal uit de 19^de eeuw of de vroege 20^ste eeuw, die aan een snel tempo verdwijnen. Aandacht ging ook naar het funerair erfgoed door de registratie van meerdere begraafplaatsen en het industriële erfgoed in de vorm van onder meer de stelplaatsen van de buurtspoorwegen, een ijsfabriek en het vliegveld. Een aparte plaats wordt ingenomen door de psychiatrische kliniek Sint-Alexius.