Fysische geografie

Het Buggenhoutbos ligt in het overgangsgebied tussen de zand- en de zandleemstreek. Vanaf de zuidelijke bosrand heeft men zicht op het Brabantse heuvelland. Het bos groeit op een licht naar het noorden afhellend plateau, vanaf 13 tot 24 meter boven de zeespiegel. Het hellingspercentage is gering. De ondergrond is uniform en bestaat uit glauconiethoudende klei en grijze, plastische klei van het assiaan. Deze laag is met een 1,5 tot 4,5 meter dikke zandlaag bedekt, maar er komen verschillende leemhoudende stroken voor.

Cultuurhistorie

Het huidige Buggenhoutbos, op grondgebied van de gemeente Buggenhout, is maar een bescheiden overblijfsel van een oorspronkelijk meer dan duizend hectare groot boscomplex, dat al in de 12de eeuw werd vermeld als het Beuckenhoudt, omdat de beuk wellicht de boventoon voerde in het woud of er op zijn minst opvallend was. Het bos heeft een zeer bewogen verleden. Het veranderde ontelbare malen van eigenaar, met alle gevolgen van dien.

In de eerste helft van de 13de eeuw stonden de graven van Gent en Aarschot het toen nog meer dan 1100 hectare grote bos af aan de abdij van Affligem. Het omvatte de gehuchten Ten Houte, Merchtem, Dries, Peysseghem en Coeckelberg, en stond bekend als de Boschkant.

In het begin van de 15de eeuw -het bos was toen nog ongeveer 1000 hectare groot- kwam het in het bezit van de machtige Heren van Grembergen, nadien werd het gekocht door de familie Halewijn, die het op haar beurt verkocht aan Jan, paltsgraaf van Rijn, hertog van Beieren (1573). Intussen had in 1504 jonker Jan de Rycke, een familielid van de toenmalige eigenaar, tijdens een jachtpartij in het bos de dood gevonden bij een aanval van een everzwijn. Het jaar daarna liet zijn vrouw, Jacoba van Heffene, een barokke kapel oprichten in het Buggenhoutbos: de nu nog altijd druk bezochte en fraaie Boskapel.

Vervolgens was het bos gedurende enkele eeuwen eigendom van de familie van Buggenhout, maar in 1777 kwam het weer in handen van de Heren van Grembergen. In de periode daarna begon het bos steeds meer oppervlakte te verliezen. In 1846 was het nog 562 hectare groot, in 1887 nog maar 400 hectare, te wijten aan de stelselmatige ontginningen ten behoeve van landbouw. In 1899 kwam het bos in bezit van de familie de Mérode.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog kreeg het bos -met beuken en eiken die soms een omtrek hadden van 5 tot 7 meter- het zwaar te verduren. Zowat de helft ervan werd kaalgeslagen en nadien als landbouwgrond verkocht. Wat overbleef (160 hectare) kwam in handen van houthandelaar Clerx van Helmond. Deze liet alle bomen met enige commerciële waarde vellen.

In 1936 kocht de Belgische staat het resterende deel (140 hectare) en werd het Buggenhoutbos van de totale ondergang gered. Op dat moment waren bomen met een omtrek van meer van 1,2 meter eerder zeldzaam. Tegenwoordig is het bos uitgebreid tot 156 hectare. Het is eigendom van de Vlaamse overheid. Tegenwoordig is zowat 50 hectare van het bos 40 tot 60 jaar oud, en 100 hectare tussen de 100 en 150 jaar. De oudste bestanden werden dus omstreeks 1850 aangeplant. De beuken van de oudste generatie bereiken nu al een eerbiedwaardige leeftijd, en worden groepsgewijs gekapt en vervangen door jonge aanplanten met inheems loofhout. De eiken kunnen echter nog tientallen jaren op stam blijven. In de eikenbestanden wordt wel gedund. Wat het naaldhout betreft verdienen de fraaie lorken een aparte vermelding. Het laatste bestand Douglasspar werd ten gevolge van de voorjaarsstromen van 1990 vervangen door een aanplant van zomereik.

De Kapelhoeve dateert uit 1927. Deze werd door de Boerenbond opgericht als modelhoeve op bosgronden die tijdens de Eerste Wereldoorlog ontgonnen waren. Thans wordt de hoeve door twee families uitgebaat.