De tumulus bedekt twee brandgraven, van een jonge vrouw en vermoedelijk van een man, die op basis van de grafgiften tussen 70 en 90 gedateerd kunnen worden. Omwille van de goede bewaring heeft deze grafheuvel een belangrijke historische waarde.

Historiek

Een tumulus is een Romeinse grafheuvel die opgetrokken werd boven het crematiegraf van een vooraanstaand persoon. De overledene werd meestal in een houten kist of in een houten of stenen grafkamer op de bodem van een schacht bijgezet. Vaak werden grafgiften meegegeven in de grafkamer of er bovenop. Tumuli vormen de enige bewaarde monumentale uitingen van het Romeinse begrafenisritueel in Vlaanderen. Ze zijn over het algemeen gelegen op plaatsen waar ze vanuit de omgeving goed zichtbaar waren, aan een weg of aan de rand van een villadomein. Ze komen geïsoleerd of in groepjes van twee of drie voor in het landschap, vaak op de grenzen van gemeenten.

De voormalige Civitas Tungrorum telt veruit het grootste aantal tumuli van Vlaanderen. De tumuli zijn statistisch gezien het talrijkst ten noorden van de Samber en Maas. De meeste tumuli zijn echter verdwenen en werden enkel in kaart gebracht door middel van toponymie, opgravingen en luchtfotografie. De meeste grafheuvels in deze regio dateren uit de 2de eeuw. In deze periode werden de grafgiften steeds rijker, met onder andere bronzen vaatwerk. De meeste tumuli werden opgericht voor een persoon die tot de invloedrijke sociale klasse behoorde. Aangezien bij de meeste grafheuvels slechts één verassing aanwezig is, wordt er van uit gegaan dat slechts één lid van een bepaalde familie op deze manier begraven werd.

Het heropleven van de tumulusbegraving in Haspengouw vond vermoedelijk rond de jaren 70-80 plaats. Het opgeven van deze begravingsvorm in het begin van de 3de eeuw in onder andere Haspengouw werd toegeschreven aan de verzwakking van het Romeinse gezag in de streek langs de Rijn en Donau enerzijds en aan de geleidelijke introductie van de inhumatiebegraving anderzijds.

De meeste tumuli werden vanaf de 13de-14de eeuw aangeduid met het toponiem “Tombe”, “Tomballe” of “Tombeken”. Verschillende werden al voor de 19de eeuw geplunderd. De verticale schachten die vanaf de heuveltop werden geboord werden door de overlevering toegeschreven aan de Franse troepen die gedurende de 17de-18de eeuw in onze gewesten gestationeerd waren. Het archeologisch onderzoek naar de tumuli ging van start tijdens de tweede helft van de 19de eeuw en het begin van de 20ste eeuw.

J.de Beaurain geeft naar aanleiding van de beschrijving van de militaire activiteiten van Lodewijk XIV de tumulus cartografisch weer als “Tombe d’Hes”. Op de kabinetskaart van de Ferraris (1770-1778) wordt de tumulus niet weergegeven. De kaart van Vandermaelen (1846-1854) duidt de grafheuvel aan met het toponiem “Tombe”.

In 1985 voerde de archeologische buitendienst van het Provinciaal Gallo-Romeins Museum te Tongeren een onderzoek uit op de tumulus. Die bleek reeds eerder door schagravers onderzocht te zijn, zij het zonder succes.

Beschrijving

Het zogenaamde ‘Graf van Gutshoven’ bevindt zich langs de weg van Broekom naar Horpmaal, tussen de dorpen Sassenbroek (ten noorden), Heks (ten oosten), Horpmaal (ten zuiden) en Gutschoven (ten westen). Deze tumulus heeft een ovaal grondplan. De grootste doorsnede bedraagt 20,5 meter, de kleinste 17,50 meter. De grafheuvel was in het verleden waarschijnlijk hoger dan de huidige 3,20 meter.

De tumulus werd opgericht in meerdere fasen. Een ovale kuil met ronde, grijze paalkern bevond zich in het midden. Op deze site kwamen een niet te dateren inhumatiegraf, een vlakgraf met drie crematieplaatsen en vier brandgraven uit de late ijzertijd en een ritueel kuiltje voor. Deze graven wijzen op de aanwezigheid van een klein grafveldje uit de late ijzertijd. Op dezelfde plaats werden twee brandgraven aangelegd, waarover een heuvel werd opgericht. Het eigenlijke tumulusgraf was op de bodem van de tumulus geplaatst, sporen van een houten kist ontbraken. De hele kuilruimte was opgevuld met de resten van de brandstapel. De crematieresten van een jonge vrouw (ongeveer 30 jaar of iets ouder) waren in een glazen urn verzameld en werden vergezeld door het talrijk aanwezige vaatwerk. Verder werden nog onverbrande dierlijke beenderresten (voornamelijk schaap) aangetroffen. De onverbrande dierenresten op de terra sigillataborden zijn afkomstig van kip, (speen)varken en geit of schaap. Tussen de brandstapelresten bevonden zich veel verbrande bronzen objecten (onder andere scharnieren), mogelijk afkomstig van een houten koffer. De grafgiften, waaronder naast terra sigillata ook een olielamp en glaswerk, worden tussen 70 en 90 gedateerd. Het andere brandgraf, vermoedelijk van een man, dateert uit dezelfde periode. Het heuvellichaam werd met korte tijdsintervallen opgericht, vermoedelijk verspreid over eenzelfde herfstseizoen.