Historiek en context

Ensemble van elf winkelhuizen in neoclassicistische stijl, in 1884 opgetrokken door Hubert Pierquin, die een volledig huizenblok van de Nationalestraat beslaan tussen de Sleutelstraat en de Sint-Antoniusstraat. Een eerste bouwaanvraag uit april 1884 gold een geheel van zeven panden op de hoek van de Sint-Antoniusstraat (Nationalestraat 47-53, Sint-Antoniusstraat 1-5). Een tweede bouwaanvraag uit juli 1884 had betrekking op een geheel van vier panden op de hoek van de Sleutelstraat (Nationalestraat 43-45, Sleutelstraat 2-4). Het aaneengesloten gevelfront met afgeschuinde hoekhuizen aan de Nationalestraat is vrij goed bewaard, en vormt een representatief voorbeeld van de eenheidsbebouwing naar Parijs voorbeeld, die Pierquin bij de aanleg van de Nationalestraat voor ogen stond. De aansluitende panden Sleutelstraat 4 en Sint-Antoniusstraat 3-5, verloren hun oorspronkelijke karakter door verwijdering van het stucdecor en/of verbouwing van de winkelpui.

De Parijse 'entrepreneur' Hubert Pierquin verwierf in 1876 van de stad Antwerpen de concessie voor de aanleg en de verkaveling van de Nationalestraat en de Drukkerijstraat in het Sint-Andrieskwartier. Tussen 1879 en 1886 voerde hij in eigen beheer ook achttien bouwprojecten uit in de nieuw aangelegde straten, goed voor in totaal 68 winkelhuizen. Voor het eerste van deze reeks, ook het allereerste nieuwbouwproject in de Nationalestraat, deed Pierquin in 1879 eenmalig beroep op een lokale architect, Ferdinand Hompus. Uit geen van de bouwdossiers van de latere projecten, die uit de jaren 1881 tot 1886 dateren, valt de ontwerper af te leiden. Wellicht gaat het om Pierquin zelf, die behalve als aannemer mogelijk ook als architect actief was. Van de achttien bouwprojecten zijn er tien geheel of gedeeltelijk bewaard. Behalve de winkelhuizen door Hompus en het huizenblok Sleutelstraat-Sint-Antoniusstraat, betreft het Nationalestraat 15-25 en 55-59, Nationalestraat 18-26, Nationalestraat 74-80 en Frankenstraat 15-19 en 20-22, Steenhouwersvest 65 en Kammenstraat 24, en Steenhouwersvest 44-46. De overige acht bouwprojecten die zich op één na in het eerste straatgedeelte van de Nationalestraat bevonden, tussen de Groenplaats en de kruising van Lombardenvest, Kammenstraat en Steenhouwersvest, zijn volledig gesloopt. De panden beantwoorden aan een standaardprogramma met een winkel op de begane grond, en vermoedelijk huurkwartieren op de bovenverdiepingen, ontsloten door een zijdelings ingeplante inkom- en traphal.

Architectuur

Het huizenblok tussen Sleutelstraat en Sint-Antoniusstraat, vier bouwlagen hoog onder zadeldaken, bestaat uit zes rijhuizen van elk drie traveeën en twee afgeschuinde hoekpanden van respectievelijk vijf en zes traveeën. Op twee na waren alle lijstgevels oorspronkelijk bepleisterd en beschilderd, met een bescheiden stucdecor en gebruik van blauwe hardsteen voor de posten en plint van de winkelpuien. Twee panden (Nationalestraat 45 en 51) zijn ontworpen met een parement uit rood baksteenmetselwerk, in combinatie met witte natuursteen (vandaag beschilderd) voor speklagen, waterlijsten, en gevelornamenten. Van twee panden (Nationalestraat 47 en Sint-Antoniusstraat 1) is het stucdecor bij het vernieuwen van de gevelbekleding verwijderd. De oorspronkelijke winkelpuien zijn slechts in twee panden (Nationalestraat 49 en Sint-Antoniusstraat 1) bewaard. Vernieuwd schrijnwerk van vensters en inkomdeuren; behouden gietijzeren borstweringen en parapetten.

Rijhuizen

De opstanden van de rijhuizen beantwoorden aan eenzelfde ordonnantieschema, horizontaal geleed door waterlijsten en kordonvormende lekdrempels en axiaal van opzet. Boven de winkelpui strekken zich drie bovenverdiepingen uit, waarvan de eerste als entresol is opgevat onder meer geaccentueerd door schijnvoegen, en de tweede als bel-etage geaccentueerd door een balkon met consoles en gietijzeren borstwering. Regelmatige registers van rechthoekige vensters al of niet in geriemde omlijsting met onderdorpel. Klassiek hoofdgestel met een houten kroonlijst op klossen en of tandlijst als gevelbeëindiging. Twee panden onderscheiden zich door een discrete neo-Vlaamserenaissance-inslag, respectievelijk met diamantkopsleutels, Ionisch-kapiteelimposten en overhoekse fioelen (Nationalestraat 45), en kolossale, geblokte, Ionische pilasters en guirlandepanelen (Nationalestraat 51). De enige bewaarde winkelpui (Nationalestraat 49) met zijportaal geflankeerd door de privé-inkom, bestaat uit bewerkte hardstenen pilasters, en een houten hoofdgestel met kroon- en tandlijst op consoles.

Hoekpanden

De opstanden van de hoekpanden beantwoorden aan een gelijkaardig schema, met de klemtoon op de afgeschuinde hoektravee door het winkelportaal en naar boven toe verkleinende balkons met consoles en gietijzeren borstwering. De winkelpui van Sint-Antoniusstraat 1 bestaat uit een omlijst portaal in de geblokte hoektravee, flankerende vitrines en de privé-inkom tussen bewerkte hardstenen pilasters, onder een hoofdgestel met houten kroonlijst op bewerkte consoles; van de winkelpui in Sleutelstraat 2 is enkel het hoofdgestel bewaard.