Het kasteel ligt op een omgracht kavel in een bocht van de Bosbeek, aan de zuidoostzijde ervan.

HISTORIEK

Het huidige kasteel werd waarschijnlijk gebouwd in 1667 als buitenverblijf/residentie/hoeve door Michael de Selys (Selijs, Selis), die de heerlijkheid in 1619 van prins-bisschop Ferdinand de Bavière in pand kreeg; de Selys was toen burgemeester van Maastricht.

Midden 17de eeuw werd de naam Fanson aan de familienaam de Selys toegevoegd, en vanaf 1656 droeg de familie de titel van baron. Michael de Selys wordt reeds in 1660 vermeld als eigenaar van de schans van Dorne, één van de twee schansen van Opoeteren, waarop hij dit kasteeltje liet bouwen; mogelijk was hij reeds eigenaar van de schans toen hij in 1619 heer van Opoeteren werd.

De rechthoekige omwalling van het geheel, de ligging in de moerassige vallei van de Bosbeek, en het feit dat de plaats op de Ferrariskaart (1771-1777) Fort d'Op Oeteren wordt genoemd, wijst op het oorspronkelijke en latere gebruik van de plaats als schans. Het huis was nooit een permanente residentie van de familie; zij verbleef waarschijnlijk meestal in Maastricht. Michael de Selys wordt ook vermeld als burgemeester van Luik.

De oudste datering die in het gebouw aanwezig is bevindt zich op een gietijzeren haardplaat: 1632, samen met het wapenschild van abt Nicolaus de Fancon van de Sint-Hubertabdij. Waarschijnlijk is deze haardplaat hergebruikt; zij kwam mogelijk in het bezit van de familie de Selys na hun alliantie met de familie de Fanson. Op een gevelsteen boven de deur komt de datering 1667 voor, die waarschijnlijk verwijst naar de bouw van het huidige huis; op de gevelsteen bevinden zich twee wapenschilden, waarvan het linker dat van baron de Selys is, het rechter kon niet geïdentificeerd worden. Dezelfde datering en dito wapensschilden komen voor op de twee smeedijzeren windvanen van het dak.

Toch moet aan dit gebouw een oudere constructie voorafgegaan zijn, aangezien reeds in 1660 (testament van pastoor Joosten) een huis van de heer Michael de Selys vermeld wordt op de schans. In het gebouw bevindt zich nog een tweede gietijzeren haardplaat, gedateerd 177 [9?], met twee wapenschilden van de Selys, en in de tuin een hardstenen waterbekken, eveneens met wapenschild van de Selys en de datering 1770. De dateringen in de twee gevelstenen in het dienstgebouw tegenover het woonhuis zijn niet meer leesbaar. Het kasteel werd in 1790 geplunderd door Luikse opstandelingen. Tijdens de Franse bezetting vluchtte de toenmalige baron de Selys naar Duitsland. Zijn weduwe keerde begin 19de eeuw terug naar het Schanshof, waar ze in 1831 overleed. Het goed werd in 1845 samen met zijn twee hoeven en twee watermolens, de Houbenmolen en de Dorpermolen) gekocht door Louis Chrétien Bemelmans, inspecteur en chef te Luik.

De oudste afbeelding is die op de Ferrariskaart (1771-77): binnen de rechthoekige omgrachting bevinden zich vier gebouwen. Het rechthoekig gebouw in de noordoosthoek is het woonhuis, dat nog steeds bestaat; ertegenover bevindt zich een L-vormig dienstgebouw; ten zuidwesten hiervan bevinden zich de hoeven in twee rechthoeken, parallel tegenover elkaar gelegen langgestrekte gebouwen. Het geheel is omringd door de moerassige beemden van de vallei van de Bosbeek.

In de Atlas van de Buurtwegen (1845) is de omgrachting nog steeds aanwezig, met duidelijke ingang aan de smalle zuidzijde. Het woonhuis heeft nog steeds zijn oorspronkelijke rechthoekige vorm; van het L-vormige dienstgebouw bleef alleen de haakse noordvleugel bewaard. Het noordelijke hoevegebouw bleef bewaard, het zuidelijke werd vervangen door twee rechthoekige gebouwen. Tussen dit gedeelte en het woonhuis bevond zich toen een klein, vierkant gebouw, de zogenaamde kapel. De dreven die zich in deze periode rondom het kasteel bevinden wijzen op een parkaanleg uit eind 18de - eerste kwart 19de eeuw. Deze parkaanleg bestond nog in de tweede helft van de 19de eeuw; het noordgedeelte was met een brug over de gracht en een houten hek met het kasteel verbonden.

In 1910 werd tegen de noordoosthoek van het woonhuis een vierkante toren aangebouwd van één travee en drie bouwlagen onder schilddak, voorzien van lisenen en rechthoekige vensters. De achtergevel van het woonhuis werd voorzien van een ruime, driezijdige erker (salon) met terrassen. In de periode 1926-28 ondernam Georges Bemelmans verschillende verbouwingen: de vierkante toren werd afgebroken, en een ronde toren aangebouwd tegen de zuidzijgevel; hij bouwde de erker met terrassen om tot het gesloten geheel onder schilddak, zoals het er nu uitziet.

De zogenaamde kapel verdween in de jaren 1980.

Uit een aantal oude foto's blijkt dat het noordgedeelte van de hoeve het woonhuis omvatte -de pachterswoning-, een dwarsschuur en mogelijk een stal. De vleugel dateert in kern mogelijk uit de tweede helft van de 17de of de 18de eeuw maar werd echter recent sterk aangepast en ingericht als horecazaak, zodat een exacte datering moeilijk is.

Van de twee vleugels die tegenover dit pachtershuis lagen rest thans niets meer. De zuidvleugel verdween volledig, de noordvleugel werd in de tweede helft van de 19de eeuw vervangen door een neoclassicistisch koetshuis.

BESCHRIJVING

Het oudste gedeelte van het huidige complex is het woonhuis, in de noordoosthoek van het omgrachtte terrein. Het bestaat uit twee delen: rechts een hoog gedeelte, waarschijnlijk het oudste, daterend van 1667, van drie traveeën en twee bouwlagen op souterrain. Schilddak (leien) met twee smeedijzeren windvanen met datering en wapenschilden, confer supra; twee dakkapellen. Gezien het huidige uitzicht en de typologie werd dit gedeelte aangepast in de eerste helft van de 18de eeuw. Bakstenen gebouw met mergelstenen hoekbanden in regelmatig verband. Smeedijzeren muurankers met krullen. Houten kloosterkozijnen met een ontlastingsboog van een rollaag en een platte laag; de vensters van de eerste bouwlaag hebben een beluikt benedengedeelte. Keldervensters in een kalkstenen omlijsting van hergebruikt materiaal. Rondboogdeur in een rechthoekige omlijsting van hergebruikt kalkstenen materiaal; negblokken; geprofileerde druiplijst en imposten. Boven de deur de hoger vermelde, kalkstenen gevelsteen met jaartal 1667.

Het linkergedeelte telde oorspronkelijk drie, thans vier traveeën en één bouwlaag op souterrain. De verbouwing gebeurde waarschijnlijk tijdens de bouwcampagne van eind jaren 1920. Gebouwd in dezelfde stijl als het rechtergedeelte. Baksteen onder zadeldak (leien), voorzien van drie afgewolfde dakkapellen. Houten kloosterkozijnen met beluikt benedengedeelte. Keldervensters als in het rechtergedeelte.

De in de jaren 1920 aangebouwde gedeelten, de ronde toren tegen de zuidzijgevel en de aanbouw tegen de achtergevel, zijn opgetrokken in baksteen, en vertonen dezelfde stijl als het oorspronkelijke gedeelte: smeedijzeren muurankers, houten kozijnen, en muuropeningen van hergebruikte kalksteen.

Inwendig werd het gebouw grondig aangepast, zodat vrijwel geen oorspronkelijke elementen bewaard bleven, behalve een gedeelte van de 17de-eeuwse trap, een aantal zolderingen met moer- en kinderbalken en troggewelfjes, en het dakgebint.

Het dienstgebouw tegenover het woonhuis rest waarschijnlijk van het L-vormige gebouw dat op de Ferrariskaart staat aangeduid. De oorspronkelijke functie is niet duidelijk. Het gebouw dateert uit de tweede helft van de 17de eeuw. Bakstenen gebouw onder zadeldak (leien) met dakkapel. Plint van maaskeien. Smeedijzeren muurankers met krullen. Rechthoekige muuropeningen in houten kozijn. Recentere muuropeningen onder houten latei. Zijgevels met aandak en vlechtingen. In de zijgeveltoppen telkens een nis met respectievelijk Sint-Jozef- en Onze-Lieve-Vrouwebeeld.

De zogenaamde kapel was een vierkant gebouwtje uit eind 18de - begin 19de eeuw, van één travee en één bouwlaag onder gebogen tentdak (leien), met afgeschuinde hoeken. Bepleisterde baksteen. Rondboogdeur met houten waaier.

De hoeve is een langgestrekt gebouw van één bouwlaag onder zadeldak (Vlaamse pannen), uit de tweede helft van de 17de of 18de eeuw. Bakstenen gebouw voorzien van smeedijzeren muurankers, S-vormig en met krullen. Muuropeningen vrijwel allemaal gewijzigd, interieur aangepast; de rondboogvormige schuurpoort dateert uit de 19de eeuw.

Van de ertegenover liggende dienstgebouwen rest alleen het koetshuis uit de tweede helft van de 19de eeuw. Bakstenen gebouw onder zadeldak (Vlaamse pannen). De benedenverdieping is voorzien van getoogde poorten -twee blind, één gedicht- voorzien van hardstenen sluitsteen en imposten. Rechthoekige bovenvensters met kordon vormende hardstenen lekdrempels. Twee spitsboogvensters in de noordzijgevel. Recente aanbouwsels en verbouwingen aan de achtergevel.

Ten noorden van de Schans bevond zich het Reulenshof, reeds vermeld als eigendom van de Selys in 1622 en dus van oudsher behorend tot het domein. Aangeduid op de Ferrariskaart als hoeve met losstaande bestanddelen, in de Atlas van de Buurtwegen als langgestrekte hoeve met bakhuis. Ze verdween tijdens de Tweede Wereloorlog. Ten zuiden bevond zich eveneens een belangrijke hoeve die tot de bezittingen van de Schans hoorde, het Gieris: het was een tweeledige hoeve, als dusdanig aangeduid op de Ferrariskaart en in de Atlas van de Buurtwegen. Zij verdween in de jaren 1960 wegens bouwvalligheid.