Historiek

Zogenaamd Huis Aerts, naar de familie uit Lommel-Kattenbos die het markthuis sinds eind 17de eeuw bewoonde, ook "Huis Joosten", naar de latere bewoners; tussen 1805 en 1925 afspanning, logementshuis en herberg, in 1838 tevens jeneverstokerij, midden 19de eeuw stamlokaal van de jagersclub Sint-Hubertusgilde, eind 19de en begin 20ste eeuw bedrijf van personen- en pakjesvervoer per koets, kort na de Tweede Wereldoorlog onderkomen voor het Nationaal Werk voor Kinderwelzijn, dan een poos onbewoond, vanaf 1976 secretariaat en info-post van de VVV, vanaf 3 december 1984 eigendom van de gemeente, vanaf 20 mei 1994 koffiehuis "In de Sociëteit", naar de naam van de voormalige herberg circa 1900 en vermoedelijk refererend aan het lokaal van een of andere schuttersgilde.

De huidige bouw vervangt de oorspronkelijke lemen (?) van de 17de eeuw, naast woonhuis hoogstwaarschijnlijk tevens douanekantoor, in de 18de eeuw door diverse pastoors en kapelaans bewoond, confer de benaming "pastorijhuis", en herinnert aan de bloeiende periode van de teutenhandel.

In de Atlas der Buurtwegen (1845) aangeduid als een langgestrekt gebouw met ten noorden achteraan links en rechts twee losstaande constructies, links vermoedelijk een schuur. Kort voor 1886, verbinding van hoofdgebouw met linkerachterbouw tot een geheel, confer kadasterkaart van 1886. In het vierde kwart van de 19de eeuw, afbraak van een deel van het gebouw aan de achterzijde, verandering van vorm (dwarse in plaats van haakse rechthoek) van het losstaande dienstgebouw tegen de oostelijke perceelgrens en oprichting van een gebouwtje vooraan ten oosten, confer kadasterkaart van 1900. In 1915-21, afbraak van de stal van het hoofdgebouw en van alle bijgebouwen achteraan, confer kadasterkaart van 1921-22. In 1938, vervanging van de dakpannen. In 1938-39, aan de linkerzijde van het gebouw, toevoeging van een achterkeuken met w.c., in 1986 in slechte staat en vervolgens afgebroken.

In 1993-94, restauratie naar ontwerp van architect W. Swinnen (Lommel), met medewerking van architecten R. Liberloo en M. Geusens. Een deel van het woonhuis werd samen met de nieuwbouw ernaast door het Museum Kempenland in gebruik genomen.

Beschrijving

Laatclassicistisch dubbelhuis van vijf traveeën en één bouwlaag onder zadeldak (nok parallel aan de straat, mechanische pannen) met vroeger van een hijskatrol voorzien centraal dakvenster onder zadeldakje met schild vooraan rustend op twee houten kraagstukken, daterend van 1805, confer getallen in hoeken van beschilderd houten bovenlicht van de Lodewijk XVI-voordeur, welk bovenlicht verder in een centraal medaillon voorzien is van de letters in anagram JJA en MEVH, staande voor de bouwheer, toenmalig burgemeester en kerkmeester Jan Jacob Aerts (1780-1813), gehuwd met Maria Elisabeth Van Ham (1780-1836), voorts van een guirlande van acanthussen en druiven.

Verankerde beschilderde baksteenbouw met bepleisterde geprofileerde daklijst; deels bewaard houtwerk. Beluikte vensters, in houten kozijnen, met roedeverdeling en schuiframen, laatstgenoemde op de kruising van middenstijl en tussendorpel versierd met een console waarop een parellijst, bladwerk, druiven en onderaan drie guttae, in het bovenlicht voorzien van een centraal pilastertje met impost. Rechthoekige deur in een geriemde omlijsting op hardstenen neuten, afgelijnd met een tandlijst; tussendorpel met trigliefen. Oostelijke zijpuntgevel met vlechtingen, rondbogig keldergat, drie vensters in houten kozijnen in geveltop, het rechtse eertijds beluikt, confer duimen.

Eenvoudiger, met een rechte muizentand afgelijnde achtergevel met getoogd keldergat en rechthoekige muuropeningen in houten kozijnen. Interieur: bewaarde schouw met schoorsteenboezem, betegeling met onder meer Delftse tegels met zeewezens, schepen en ossenkoppen als hoekversiering (eind 18de - begin 19de eeuw) en ijzeren haardplaat in de linker achterkamer, de voormalige keuken; eertijds bevond zich vooraan links de herberg, vooraan rechts de biljartkamer en achteraan rechts de opkamer, confer keldergaten. Ten oosten, aan de overzijde van De Vrijheyt, voormalig schuurtje onder zadeldak (nok parallel aan Dorp, mechanische pannen), uit het vierde kwart van de 19de eeuw, vermoedelijk vergroot in de periode 1915-21 om meer plaats te maken voor koets en tilbury, circa 1937 nogmaals vergroot voor stalling van een auto.

Verankerde beschilderde baksteenbouw; krulanker. Blinde voorgevel. Westelijke zijpuntgevel met zes rechthoekige duivengaten in geveltop. Achtergevel met vernieuwde rechthoekige poort onder dito latei, confer twee behouden duimen. Recente poort tussen woonhuis en dienstgebouw. In deze doorgang werden bij de restauratie resten van een verharding uit porfierkeien gevonden.

Behouden oude oostelijke scheidingsmuur met vlechtingen en gedicht oculus. In deze muur werden metalen ringen aangetroffen waaraan men paarden kon vastleggen. Tot in 1915-21 was er ten westen van het woonhuis een aangebouwde stal voor vee, karren, landbouwalaam, met achterkeuken, onder doorlopende bedaking en met een zolderluik boven de stalpoort, welke plaats heden wordt ingenomen door het nieuwe Museum Kempenland, Archeologisch museum, Teutenmuseum en Archief- en documentatiecentrum, Dorp nummer 19, geopend op 20 mei 1994.