Pastorie, in Maasstijl gebouwd in 1739 in opdracht van de norbertijnerabdij van Floreffe. De bouwrekeningen bleven bewaard in het Rijksarchief Hasselt. Men veronderstelt dat de nieuwe pastorie moest gebouwd worden, omdat de oude van circa 1630 in verval geraakte tijdens en na de Spaanse Successieoorlog, toen Marlborough er een tijd zijn hoofdkwartier had voor de aanval op Venlo.
Op 16 juni 1739 arriveerden de werklieden van Floreffe: meester Jean en zeven knechten, een meester-metselaar en meester-steenkapper Louis Devluez de Wansvulle. Ook smid Jan Diliën en kuiper Houb Papenkeels van Houthalen waren aan de pastorie werkzaam. Op 19 juli staat genoteerd: den mey verteert oft drinckgelt van den eersten steen.
In 1938-39, grondige opknapbeurt. In 1989 kwam een einde aan de jongste restauratie. In 1997 werd de berging tot garage omgevormd, naar ontwerp van G. Peters. In september 1999 werd het buitenschrijnwerk witbeschilderd. Merkwaardig genoeg wordt de van 739 daterende pastorie niet aangeduid op de Ferrariskaart (1771-77) en evenmin in de Atlas van de Buurtwegen (1845).
Het is een zogenaamde "verkeerde pastorie": de voorkant is naar de tuin gekeerd en de achterkant naar de kerk, die ten boordoosten ervan ligt. Ruime tuin ten zuiden met ligustrumhaag aan straatzijde en recent inrijhek. Ten noorden, parking van betonklinkers met leilinden aan straatzijde. Breedhuis met dubbelhuisopstand; vijf traveeën en twee bouwlagen onder wolfsdak (nok loodrecht op de straat, leien) met ten zuiden en ten noorden telkens drie dakkapellen onder zadeldakjes met dakschild vooraan.
Baksteenbouw op gecementeerde plint; gebruik van Naamse kalksteen voor de omlijstingen met negblokken in regelmatig verband, die in de deurtravee achteraan doorlopen over beide bouwlagen voor de tussendorpel van de rechthoekige voor- en achterdeur en voor de geprofileerde treden van de aangepaste trappen; krul- en gewone ankers met gekrulde spie; vernieuwd houtwerk. Aflijnende dubbele overhoekse muizentand. Eertijds beluikte kruiskozijnen vooraan en kloosterkozijnen achteraan, confer sponningbeloop en duimen.
Blinde zijgevels met vlechtingen, S-vormige ankers, analoge muizentanden en mogelijk latere lagere west- en oostaanbouw, eeerstgenoemde met duidelijke bouwnaad ten zuiden, onder lessenaarsdaken tussen aandaken met vlechtingen, waarbij eertijds ten noorden twee haakse aanbouwsels aansloten, confer sporen.
Westaanbouw met aangepaste muuropeningen ten westen en een korfboogpoort van een dubbele rollaag en een platte laag ten zuiden, heden garage.
Oostaanbouw met twee zuidelijke oculi, een eertijds beluikt zuidvenster in een laatclassicistische vlakke kalkstenen eerst'e helft 19de-eeuwse (?)-omlijsting met sponningbeloop, duimen en geprofileerde druiplijst, een analoog betralied venster ten oosten zonder druiplijst en aldaar een veel latere aanbouw uit de tweede helft van de 20ste eeuw onder plat dak.
Interieur opgevat zoals in de overige witherenpastorieën. Gelijkvloers met middengang met trap naar verd. Werkkamer van de pastoor met aansluitende kamer, bereikbaar via een vleugeldeur, beide vertrekken met fraai 18de-eeuws stucwerk. Twee overige kamers functioneerden oorspronkelijk als eetplaats en keuken.
Op de pastorie bevindt zich een klok van 1752 met het wapen van prior Matthias Vranken van het kruisherenklooster van Kolen (Kerniel), die net als de Sint-Odiliaklok van de Sint-Martinuskerk afkomstig is van genoemd klooster.
- Afdeling Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumentenzorg Limburg, Cel Monumenten en Landschappen, dossier nummer 2027.
- Pastorij St. Martinus Houthalen-centrum. Klasseringsdossier, onuitggegeven dossier samengesteld door de Geschied- en Heemkundige Kring van Houthalen-Helchteren.
- DE DIJN C.G., red., Houthalen-Helchteren / Cultuurhistorisch verleden, in Kunst en Oudheden in Limburg, 22, Sint-Truiden, 1979, p. 16.
- DUSAR A., Limburgs kunstbezit. Van prehistorie tot classicisme, Hasselt, 1970, p. 161.
- MERTENS J., Geschiedenis van Houthalen. Studie van het dorp en de parochie tijdens het Oud Regime, Houthalen-Helchteren, 1983 (met verdere bibliografie), p. 51, 61, 64-67, 113, afbeeldinge op p. 60 (klok van 1752), 65 (exterieur pastorie).