Begijnhofkerk van circa 1665, toegewijd aan het Heilig Kruis en gelegen in het westelijk deel van het begijnhof; de eerste begijnhofkerk bevond zich ter hoogte van de Kruisberg.

Historiek

Niet-georiënteerde, vrijstaande kerk met barokke en gotische stijlkenmerken, opgetrokken tussen 1662 en 1667 in opdracht van Anna Bax, meesteres van het begijnhof; eerstesteenlegging op 25/6/1662; op de feestdag van de Heilige Begga in 1666 werd de nieuwe, nog niet geplaveide kerk betrokken. Tijdens Franse Revolutie omgevormd tot Tempel van de Rede. Restauratiewerken uitgevoerd in 1978 en volgende onder leiding van architect E. Wauters.

Beschrijving

De plattegrond vertoont een driebeukige, zaalkerk met schip van zes traveeën, koor van één rechte travee geflankeerd door berging en sacristie en vijfzijdige apsis georiënteerd naar het westen. Bakstenen gebouw, tot voor de laatste restauratie afgewerkt met arduinen plinten; leien zadeldak met dakkapellen, dakruiter met houten klokkenstoel en ingesnoerde naaldspits ter hoogte van de tweede travee.

Barokke voorgevel met in- en uitgezwenkte omtrekken van de geveltop, voorzien van blauwe hardstenen omlijsting met voluten, vuurpotten en een gebroken driezijdig fronton. Rondboogvormige inkompoort in geblokte omlijsting van arduin, onder gestrekte waterlijst met engelenfiguurtjes in de zwikken; steenhouwersmerken van de familie Monnoye, te situeren tussen 1620 en 1773, alsook van de familie Van Reck, van circa 1665; bekronend beschilderd, witstenen Onze-Lieve-Vrouwebeeld met kind, wereldbol en scepter (circa 1665), geplaatst in rondboognis met waterlijst en flankerende voluten. Cartouches met ANNO 1665 en uurwerk in de top.

Voor-, zij- en koorgevels, geritmeerd door smalle steunberen, vóór de restauratie bekroond met gietijzeren siertoppen, die naar alle waarschijnlijkheid reeds bij de opbouw van de kerk aanwezig waren; schip- en koorgevels met aflijnende rij steigergaten. Korfboogvensters, door middel van arduinen Y-tracering verdeeld in twee spitsboogvensters, verwijzend naar de gotische traditie; glas in lood, gebrandschilderd in het koor.

Tegen de koorgevel, aanbouw van glas en metaal op bakstenen sokkel waarin Calvarieberg met mooie, notenhouten beelden van eind 15de eeuw, met nog deels aanwezige, oorspronkelijke polychromie; recent gerestaureerd.

Interieur

Bepleisterde en beschilderde wanden; middenbeuk met kruisribgewelven en gordelbogen op schalken en kruisvormige pijlers waartegen grote heiligenbeelden op consoles; zijbeuken met kruisgewelven en gordelbogen op consoles; rondboogvormige scheibogen. Omlopende houten lambrisering in de zijbeuken. Vloer van zwarte en witte marmer en talrijke grafzerken. Zuidelijke zijbeuk met blinde boognis met Ecce Homo, de noordelijke beuk met recente zij-ingang ten behoeve van minder-validen. Hoofdinkom met houten tochtportalen, waarboven orgeltribune op Ionische zuiltjes met kroonlijst.

Mobilair

Schilderijen op doek: Bewening van Jezus, Heilige Hiëronymus, Heilige Rosa, Jezus wordt van het kruis afgenomen, Vlaamse School, 17de eeuw; Heilige Begga, 18de eeuw.

Beeldhouwwerk: kleine, witgeschilderde houten beelden van Heilige Johannes Nepomucenus (1769), Heilige Donatus van Munstereifel (1770), Heilige Agnes en Heilige Helena (1775), alle vervaardigd door Walter Pompe; vergulde, houten crucifix uit de 17de eeuw; witgeschilderde stenen beelden van Heilige Jacobus apostel en Heilige Johannes evangelist (1686); Ecce Homo, gepolychromeerd hout uit de tweee helft van de 17de eeuw; eikenhouten reliëfs met bustes van kerkvaders (circa 1670); grote, witgeschilderde houten beelden van Ecce Homo, Heilige Begga, Heilige Matthias apostel, Heilige Rochus van Montpellier, Onze-Lieve-Vrouw van Smarten, Heilige Jozef met kind (1694), Heilige Andreas apostel, Heilige Bartholomeus apostel, Heilige Cunegundis, Heilige Hendrik van Bamberg, Heilige Johannes de Doper, Heilige Paulus, Heilige Petrus, Heilige Thomas apostel, alle uit de tweede helft van de 17de eeuw en de 18de eeuw; gepolychromeerde plaasteren beelden van Onze-Lieve-Vrouw, Sint-Jozef met kind, Heilig Hart, Sint-Antonius en Heilige Dimphna uit het vierde kwart van de 19de eeuw en de 20ste eeuw. Twee reliekhouders van schildpad en zilver met bustes van Heilige Valentinus en Heilige Clemens, door Johannes Fallais uit Antwerpen, 1671-1672; houten reliekkast met reliektombes van de Heiligen Martelaren, Heilige Ursula en Heilige Dimphna, in Lodewijk XV uit de 18de eeuw; reliekhouder, zilveren kruis in houten kast met reliëfbustes van Heilige Catharina van Alexandrië en Heilige Barbara, in Lodewijk XV uit de 18de eeuw. Plaasteren kruisweg, uit eind 19de eeuw.

Glasramen in de koorapsis, vervaardigd in de werkhuizen van kunstglasschilder De Craene in Antwerpen, naar ontwerp van G. Ladon, 1873 en 1878.

Meubilair

Witstenen hoofdaltaar in neo-Lodewijk XVI-stijl gesigneerd "Van Opstal-Pauwels Turnholtamus me fecit 1880"; dienstaltaar opgebouwd uit twee 17de-eeuwse altaarblokken, afkomstig van het voormalige gasthuis in de Gasthuisstraat; zijaltaren: barokke portiekaltaren, gemarmerd hout met bekronende beeldengroep, in de rechter zijbeuk toegewijd aan Sint-Anna met altaarstuk met Heilige Anna, Maria en Joachim, afkomstig van de Vlaamse School, 1679, in de linker zijbeuk toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw met altaarstuk met Tenhemelopneming, eveneens uit Vlaamse School, circa 1680. Eikenhouten communiebank uit de 17de eeuw. Twee barokke biechtstoelen, eik, 1667. Gebeeldhouwde eikenhouten preekstoel, Antwerps werk uit de 18de eeuw, vermoedelijk afkomstig van de vroegere minderbroederskerk. Eikenhouten koorbank voor zuster overste en eenvoudige bidstoelen ('zitterkens') voor de begijntjes, in Lodewijk XV-stijl, uit de 18de eeuw. Doksaal met eikenhouten balustrade, uit de tweede helft van de 17de eeuw; 19de-eeuwse orgelkast, werken uitgevoerd aan orgel in 1888 door Ch. Anneessens (Geeraardsbergen), in 1956 door G. D'Hondt (Herselt) en in 1973 door E. Verschueren (Tongeren).