erfgoedobject

Kasteel Cappenberg

bouwkundig element
ID
13235
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/13235

Juridische gevolgen

  • is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Kasteel Cappenberg
    Deze vaststelling is geldig sinds

  • is aangeduid als beschermd stads- of dorpsgezicht, intrinsiek Kasteel Cappenberg met omgeving
    Deze bescherming is geldig sinds

  • omvat de aanduiding als beschermd monument Kasteel Cappenberg
    Deze bescherming is geldig sinds

Beschrijving

Kasteel op rechthoekige plattegrond, ingeplant in beboomde tuin met grasperk aan zuidzijde. Domein gelegen in het uiterste noordwesten van de gemeente, aan westzijde grenzend aan spoorweg Antwerpen-Mechelen. Hoorde tot 1812 tot het grondgebied van de gemeente Mortsel.

Historiek

Kasteel met hoeve tot eind 16de eeuw leenroerig aan graafschap Cantecroy (Mortsel). Naar verluidt in de 16de eeuw gebruikt als gevangenis van dit graafschap; toen door brede gracht omringd en omsloten door paalwerk. Waarschijnlijk geteisterd in 1542 en 1583.

Eerst gekende eigenaar was de familie de Berlaymont (16de eeuw), in 1647 verkocht aan Guillielmus de Haze. Deze laatste liet circa 1650 een "speelhuys" oprichten. Daarvan getuigen onder meer de heden afgebroken schouwmantel met jaartal 1649, de deuromlijsting en dakvenster. Te oordelen naar een figuratieve kaart van 1692 opgemaakt door landmeter E.C. Egid. De Decker was het domein gelegen in een hoek gevormd door huidige Wouwstraat of de verbinding tussen de dorpskernen van Hove en Mortsel, en de huidige Groenstraat namelijk de verbinding tussen het speelhuis en de huidige Mechelsesteenweg. De toegang bevond zich aan de Groenstraat met een torenvormig gebouw dat circa 1855 (?) werd afgebroken.

Het speelhuis zelf omvatte het huidige hoofdgebouw met op de plaats van de huidige eerste twee traveeën een vierkante torenvormige constructie, vermoedelijk uit de 16de eeuw. Van deze torenvormige constructie getuigen nog de dikke muren en voor de huidige restauratie de trap en keldering. Hoorde vanaf 1679 toe aan de familie Van Wesenbeeck en vermoedelijk nog in de 17de eeuw eerste twee traveeën, namelijk de toren, aangepast aan de rest van het gebouw en zodus ook voorzien van steigergaten, kruiskozijnen van zandsteen. Eerste travee westgevel werden voorzien van pseudo-kruiskozijnen omdat zich daarachter de trap bevond. Tevens in functie van de trap werd ook bij noordgevel het bestaande bolkozijn in derde travee uitgewerkt tot een pseudo-kruiskozijn met gesloten luiken. Het onderste gedeelte van dit venster is niet voorzien van negblokken zodat mag verondersteld worden dat het gebouw toen reeds bepleisterd was.

In de 18de eeuw in bezit van de familie van Havre die een huiskapel toegewijd aan de Heilige Amandus liet oprichten. In de loop van de 18de eeuw werd het kasteel uitgebreid met een rechthoekige noordvleugel en eind 18de of begin 19de eeuw met een oost- en zuidvleugel zodat het complex een binnenplaats kreeg. Tevens werd de oude vleugel aan zuidzijde voorzien van een deur, balkon en balkondeur in omlijsting van arduin in classicistische stijl. Ook het interieur werd aangepast en enkele fraaie houten schouwmantels en kasten in rococostijl werden aangebracht in de oudste vleugel. Vermoedelijk midden 19de eeuw vensters gewijzigd en voorzen van beluikte rechthoekige ramen met achtdelige roedeverdeling. Verder nog in bezit van Ullens Van de Werve en A. Claessens. Deze laatste liet naar ontwerp van L. De Vooght in 1936 de noordvleugel uit de 18de eeuw, van één bouwlaag onder mansardedak, verbouwen tot woning met een tweede bouwlaag onder zadeldak. Daarbij werden ook de muuropeningen gewijzigd, doch met behoud van de beluikte vensters en deur.

In 1946 kwamen de oostelijke en zuidelijke aanbouwsels aan de beurt. Deze werden gesloopt en vervangen door de heden bestaande neoclassicistische vleugels. Ook de oude westvleugel werd aan oostgevel voorzien van uitbouw onder plat dak en torenvormige constructie, en aan westzijde met de in 1978 gesloopte oranjerie. Vermoedelijk werd toen ook de tuin aangelegd door G. Wachtelaer namelijk symmetrische tuinaanleg met hagen, vazen en centrale vierpasvormige vijver. Vanaf 27 maart 1972 gebouwen gebruikt als B.L.O.-school "Ritmica" en in 1978-79 werden aan oost- en westzijden van de tuin rechthoekige neoclassicistische paviljoenen opgericht, waarbij toen de grachten gedempt werden.

Het kasteel wordt momenteeel gerestaureerd naar ontwerp van A. Vijt en J. Kennes. Openbare aanbesteding had plaats op 6 juli 1983, de werken startten op 3 februari 1984 en zullen vermoedelijk voltooid zijn in juni 1986. Buitengevels en bedaking worden hersteld en de garagepoorten aan noordgevel worden vervangen door drie vensters. Interieur wordt aangepast aan de huidige functie met behoud van de 18de-eeuwse schouwmantels en kasten. Voormalig torengedeelte wordt totaal gewijzigd met uitbreken van trap, dichten kelders en openmaken van de schijnvensters.

Beschrijving

Domein toegankelijk langs vlakke bakstenen brug over hofgracht, die door het uitgraven van de spoorweg in 1934 geleidelijk verdroogde. Poort met geblokte arduinen pijlers met geriemde rechthoekige panelen, geprofileerde dekplaat en bolvormige bekroning; waartussen ijzeren hek. Oorspronkelijk bevond zich deze poort aan de voormalige zuidelijke hoofdtoegang aan de Groenstraat. Aan westzijde van de aardeweg naar het kasteel, een in circa 1965 en 1976-77 tot woonhuis verbouwde hoeve (Wouwstraat nummer 46) bestaande uit twee parallel gelegen bakstenen gebouwen.

Kasteel bestaande uit rondom rechthoekige binnenplaats gerangschikte vleugels. Rechthoekige westelijke hoofdvleugel (nok loodrecht op de straat) uit de 16de tot 17de eeuw en uit de 18de eeuw. Rechthoekige noordvleugel (nok parallel aan de straat) uit de 18de eeuw verhoogd en gewijzigd in 1936. Oostvleugel met bij noordvleugel aansluitende rechthoekige kapel (nok loodrecht op de straat) van 1946 en ten slotte zuidvleugel (nok parallel aan de straat) van 1946. Westelijke voorgevel van zes traveeën en twee bouwlagen onder schilddak (leien) met enkele dakkapellen en dakvenster. Bepleisterd en beschilderd bakstenen gebouw. Rechthoekige vensters op arduinen lekdrempels, beluikt bij begane grond. Rondboogdeur in barokke omlijsting van hardsteen van circa 1652 met steenmerk van Jean Delfontaine (circa 1580-1667) en Jean Lechien (? tot eerste helft van de 17de eeuw) uit Arquennes: geblokte stijlen en boog met diamantkopvormige blokken, neuten, imposten, sluitsteen en zwikken; rechte kroonlijst onder steekboogvormig bovenlicht met gebogen kroonlijst waarin wapenschild Ullens-Van de Werve, geflankeerd door voluten. Deurtravee gemarkeerd door rondboogvormig dakvenster, met kwarthol geprofileerd beloop, diamantkopvormige imposten en sluitsteen, onder driezijdig fronton.

Noordgevel met twee getraliede kruiskozijnen en pseudo-kruiskozijn, getralied steekboogvormig dakvenster in houten omlijsting uit de tweede helft van de 18de eeuw (?). Zuidgevel met gemarkeerde middentravee: rechthoekige vleugeldeur in omlijsting van hardsteen onder rechthoekig balkon met smeedijzeren hek; balkondeur in vlakke omlijsting van hardsteen onder gebogen fronton; steenmerk DL uit de tweede helft van de 18de eeuw (?). Ten slotte rechthoekig dakvenster in houten omlijsting met driezijdig fronton. Verder wordt de noordgevel gevormd door een rechthoekige vleugel van acht traveeën en twee bouwlagen onder schilddak (leien) uit de 18de eeuw en 1936. Gemarkeerde middentravee door middel van vlakke pilasters onder gebroken fronton. Oorspronkelijke beluikte rechthoekige vensters met arduinen dorpels en rechthoekige deur met rechthoekig bovenlicht in vlakke arduinen omlijsting. Overige rechthoekige vensters en poorten van 1936. Rechthoekige kapel van 1946 vormt gedeeltelijk de oostvleugel. Neoclassicistisch gebouwtje met voluten aan zuidelijke zijpuntgevel. Hoeken met geblokte pilasters, rondboogvenster en nis.

Oost- en westvleugels aan zuidzijde verbonden door vleugel van één bouwlaag. onder plat dak, van 1946. Hoekstenen; gemarkeerde en licht uitspringende middentravee met kwartholle en geblokte hoekpilasters en driezijdig fronton; attiek met balusters.

  • Hove, Technische dienst, bouwaanvraag 1936-4.
  • BRENDERS F., Enkele 17de eenwse Antwerpse poortomlijstingen, in Actes du colloque international de Mons, 18-19 avril 1979, p. 284-309.
  • STOCKMANS J.B., Geschiedenis der gemeente Mortsel met aanhangsels over Edeghem, Hove, Bouchout, Borsbeeck, Contich, Waerloos, Reeth en Aertselaer, Antwerpen, 1882, p. 37-39.
  • VERACHTERT L., Onuitgegeven nota's.

Bron: PLOMTEUX G., STEYAERT R. & WYLLEMAN L. 1985: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Antwerpen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 10n2 (Ho-Ra), Brussel - Gent.
Auteurs: Wylleman, Linda
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Kasteel Cappenberg [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/13235 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.