Brutalistisch kerkgebouw naar ontwerp van architect Marc Dessauvage uit 1964-1966, gerealiseerd van 1967 tot 1969.

Bouwgeschiedenis

Op 4 november 1934 werd op deze locatie een eerste kapel opgericht voor het gehucht “De Plein”, een arbeiderswijk tussen Holsbeek dorp en Kessel-Lo. Net ten noorden ervan voorzag men in diezelfde periode een school en verenigingslokalen die nog steeds verbonden zijn met het kerkgebouw. In 1942 volgde de erkenning als een zelfstandige parochie en begon men met het maken van plannen voor de bouw van een kerk. Een eerste ontwerp van de Antwerpse architect De Vocht uit 1943 bleef ongerealiseerd omwille van financiële redenen en 14 jaar later werd een tweede poging – een ontwerp van de Leuvense architect Piet Reynaert – om dezelfde reden afgeblazen. Pas in 1964 kwam er opnieuw schot in de zaak wanneer het bisdom zelf voorstelde om een ontwerp te laten opmaken door Marc Dessauvage.

Bepalend voor Dessauvages architectuur is het brutalistische, zichtbare materiaalgebruik van voornamelijk beton en baksteen en hieruit voortvloeiend een heel strakke, vaak geometrische vormgeving die inspeelt op de elementaire behoefte aan duidelijkheid, herkenning en schoonheid. Architectuur wordt door hem herleid tot zijn essentie: vloer, wand en dak, ruimte en licht, zonder toegevoegde decoratie zoals glasramen. Ook het door hem ontworpen meubilair is vaak elementair (bijvoorbeeld eenvoudige houten banken). Cruciaal is dat zijn ontwerpen steeds tot stand kwamen in wisselwerking met de context: de concrete opdracht of vraag maar ook de omgeving van het toekomstige gebouw. Dessauvages kerken torenen nooit monumentaal uit boven hun omgeving maar gaan subtiel de dialoog aan met die omgeving.

In Holsbeek vertrok Marc Dessauvage naar verluidt van een ontwerp dat hij al gemaakt had voor de Sint-Aldegondekerk in Landen (Ezemaal). Het uiteindelijke voorontwerp uit 1964 toont echter al een heel eigen karakter, aangepast aan de specifieke context. Dat voorontwerp werd met enkele kleinere wijzigingen vertaald in het definitieve plan van 1966 dat in 1967-1969 uitgevoerd werd. Ook de banken, het tabernakel, het altaar, en het kruis erboven dateren van 1969 en werden gerealiseerd naar ontwerp van Dessauvage. De kruisweg werd al in 1948 gerealiseerd door Anto Carte voor de oude kapel en verhuisde in 1969 mee naar de nieuwe kerk.

Sindsdien onderging het gebouw een beperkt aantal wijzigingen. In 1985 werd een metalen campanile toegevoegd door Clock-O-Matic (Herent) met recuperatie van het klokje uit de oude kapel (Sereyns, 1935), wat enigszins afbreuk doet aan de architectuur van Dessauvage.

Beschrijving

De Sint-Caroluskerk van Holsbeek-Attenhove is een laagbouw volume op vijfhoekig grondplan. Het exterieur wordt bepaald door rode bakstenen muren met erboven onregelmatige stroken helder vensterglas (in fijn metalen schrijnwerk) en daarboven een betonnen lijst die het verspringende platte dak benadrukt. De iets lagere ramen aan de hoeken geven al een glimp van de indrukwekkende dakconstructie met betonnen liggers en secundaire pijlers binnenin.

De kerk heeft geen traditionele oriëntatie waarbij het altaar met de lengteas van de kerk gericht is naar het oosten. Men benadert de kerk geleidelijk vanuit het noordoosten langs een pad dat van de straat wordt afgescheiden door een omheiningsmuur. Deze muur bevat twee onderbrekingen en er werd ook een herdenkingssteen ingewerkt voor oorlogsslachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Ook binnen wordt de bezoeker maar geleidelijk opgenomen in het gebouw via de glazen deuren van een lage voorhal of narthex die zijdelings toegang geeft tot de eigenlijke kerkruimte. Een zijingang verloopt ook via een tuinpad aan de zuidwestzijde, ook daar langs een kleine, laterale narthex. Aan deze zijde bevinden zich de sacristie en berging die van de kerkruimte worden afgescheiden met muren die niet tot plafond reiken, waardoor de ruimtelijkheid en lichtinval verhoogd wordt.

Marc Dessauvage zelf schreef in 1964 in een conceptnota over deze kerk: “In die leegte, in die chaos [een verwijzing naar het ongedefinieerde karakter van deze buitenwijk] hebben we om te beginnen een paal opgericht als duidelijk herkenningspunt voor de gemeenschappelijke afspraken. Die paal is de kerk. Het is geen verblijfplaats, geen aparte, afgescheiden ruimte, maar een ontmoetingsplaats. Daar komen alle richtingen samen. Vandaar gaan alle richtingen uiteen.” Dit is een symbolische omschrijving van het gebouw maar Dessauvage vertaalde dit ook heel concreet architecturaal. Centraal in de kerkruimte, te midden van de geloofsgemeenschap, staat een betonnen pijler die zeven straalsgewijze liggers ondersteunt. In het oorspronkelijke ontwerp liepen die liggers door tot buiten het volume wat de link tussen kerk en omgeving symboliseerde. In het gerealiseerde ontwerp reiken de liggers slechts tot aan de buitenmuren maar door de secundaire, ondersteunende pijlers een eindje voor de hoeken te plaatsen, wordt in de kerkruimte een gelijkaardige indruk bekomen van continuïteit met de omgeving. De vele glaspartijen net onder het dak geven dan weer de indruk dat de imposante dakstructuur zweeft.

Onder deze imposante dakconstructie kenmerkt het interieur van de kerk zich verder door de brute materialiteit: baksteen, beton (uitzonderlijk ook voor de vloer) en hout (meubilair), en ramen met helder vensterglas die zicht geven op de omliggende bomen en de wijk maar die door hun hoge plaatsing toch ook zorgen voor intimiteit. De kerkruimte zelf heeft een heel vrije, open plattegrond die een zekere flexibiliteit toelaat. De gelovigen zijn gegroepeerd in drie beuken door middel van door Dessauvage ontworpen houten banken.