Het parochiaal ontmoetingscentrum Nova is beeldbepalend gelegen in de dorpskern van Machelen, op de hoek van de Woluwestraat en de Kerklaan. Het kwam tot stand omstreeks 1954 naar ontwerp van architect Guillaume Van Den Branden. De kerkfabriek Sint-Gertrudis en de Dekenale Maatschappij Vilvoorde waren de opdrachtgevers. Het complex, vormgegeven in een zakelijke baksteenarchitectuur, omvat twee volumes, die behalve een multifunctionele parochiezaal ook diverse lokalen voor catechese en verenigingen omvatten. Tot 1977 was de zaal ook in gebruik als cinema, zogenaamd Kinema Nova.

Historiek

Het gebouwencomplex Nova situeert zich in het hart van het parochiaal leven van Machelen. Dit werd al gestimuleerd sinds 1913 door de realisatie van de Gildezaal of het zogenaamde Patronaat onder impuls van pastoor Frans Weyns. Dit relatief bescheiden, eenlaags gebouw omvatte twee kleine lokalen en een grotere ruimte met een podium. Deze parochiezaal zou uiteindelijk in de vroege jaren 1950 plaats ruimen voor het nieuwe complex op dezelfde locatie, gelegen naast de pastorie van de Sint-Gertrudisparochie. De plannen voor het nieuwe parochiecentrum werden sterk gesteund door E.H. Jules Cosijns, die sinds 1948 pastoor was van de parochie. De naam Nova verwijst naar de encycliek Rerum Novarum.

De eerste bouwplannen voor de huidige gebouwen dateren van januari 1954 en werden opgemaakt door de lokale architect Guillaume Van Den Branden. Het complex bestond uit twee volumes, meer bepaald een westelijk volume met catechismuslokalen en een feestzaal, opgericht in opdracht van de kerkfabriek Sint-Gertrudis, en een groot volume ten oosten ervan met de parochiezaal, de foyer (Café Ulenspiegel) en de conciërgewoning, gebouwd in opdracht van de Dekenale Maatschappij Vilvoorde. De vergunning werd afgeleverd in maart 1954. De uitvoering was in handen van de Machelse bouwfirma van Frans Decoster. Het houten schrijnwerk werd verzorgd door het bedrijf van Carolus en Jean Van Damme uit Machelen. Zo zijn er ontwerpplannen bewaard van de aankleding en afwerking van de foyer en de cinemazaal.

De parochiezaal omvatte een grote polyvalente cinemazaal voor 583 toeschouwers, die het voornaamste aandachtspunt was van het nieuwe ontmoetingscentrum. Pastoor Cosijns wilde met deze cinemazaal een ideologisch tegenwicht vormen ten opzichte van de bestaande Machelse bioscopen Palace en Concordia. ‘Kinema Nova’ vertoonde al op 18 november 1955 de eerste filmvoorstelling. Een aankondigingsbericht voor de opening prees het moderne ontwerp van de ‘cinemascope’ – “geen ongemakkelijke benedenrijen en geen hinderende balkons” –, evenals de hoogstaande technische uitrusting. De officiële opening van het parochiecentrum vond pas later plaats, namelijk op 28 oktober 1956.

Het complex bleef relatief gaaf bewaard tot eind jaren 1970. Cinema Nova vertoonde in 1976 de laatste film en beëindigde haar activiteiten in maart 1977. De zaal evolueerde hoofdzakelijk tot een gebruik als concertzaal. Vervolgens, in 1979, vond een uitbreiding plaats van het café, met incorporatie van de hoofdingang, de voormalige kassa’s, en een deel van de vestiaire van de zaal. De oorspronkelijke deuren en ramen werden waar mogelijk geïntegreerd in deze nieuwe Taverne Nova. Aan het exterieur werd het schrijnwerk ter hoogte van het café vernieuwd. In de loop van de jaren 1990 werd het volledige buitenschrijnwerk vernieuwd. Circa 2002 werden werken uitgevoerd in functie van de brandveiligheid van onder meer de feestzaal. Zo werden deuren, elektriciteit en het plafond van de feestzaal vervangen en werd de professionele keuken in de kelder volledig vernieuwd. In 2004 werd de concertzaal eveneens gerenoveerd vanuit een bezorgdheid om brandveiligheid, maar met respect voor het oorspronkelijke karakter. Het complex is sinds enige tijd met sloop bedreigd.

Beschrijving

Parochiecentrum Nova is opgevat als een complex van twee bouwlagen hoog onder een plat dak, uitgevoerd in een bruin baksteenmetselwerk, gedeeltelijk voorzien van een natuurstenen plint. Het strakke volume sluit qua vormgeving aan bij de nieuwe zakelijkheid en wordt gekenmerkt door een sterke horizontaliteit. Dit karakter wordt bepaald door de verspringende muurvlakken en getrapte volumes, de opvallende luifels aan de zijde van de Kerklaan doorgetrokken tot cordons, de gevelaflijning met betonnen dekstenen, en de regelmatige, rechthoekige en omlijste vensteropeningen. Ter hoogte van de hoek bevinden zich bovenaan het gevelvlak sporen van een voormalige vlaggenmast, eveneens kenmerkend voor de nieuwe zakelijkheid.

De traveeën nabij de hoek springen terug en bieden aan de Kerklaan ruimte voor een toegang tot het westelijke volume. De strakke luifel boven deze toegang is via een cordon verbonden met de afgebogen, oplopende luifel van de hoofdtoegang tot de voormalige cinema in het oostelijk gedeelte. Boven de luifel is de naam “NOVA” bewaard in een kenmerkende belettering. De overige muuropeningen zijn grotendeels gevat in een betonnen omlijsting. Enkel de benedenverdieping aan de zijde van de Woluwestraat is geopend met een horizontale band van vensters, gescheiden door lisenen in similisteen en voorzien van doorgetrokken lekdrempels. Al het oorspronkelijke schrijnwerk van de vensters, dat voorzien was van een kenmerkende vierkante roedeverdeling, en van de deuren werd vernieuwd. De grote vensteropeningen van de hoektravee aan de Woluwestraat werden later ingevuld met glasdallen. 

Het complex is gebouwd tegen de pastorie van de Sint-Gertrudisparochie. De blinde zijgevel ten zuidoosten, die grenst aan de pastorietuin, integreert een muurrestant van de oudere Gildenzaal of het Patronaat.

Op de bouwplannen was aan de zijde van de Kerklaan een laag, strak uitgewerkt hekwerk tussen pijlers weergegeven. Deze afsluiting lijkt op basis van oude foto’s nooit uitgevoerd. Heden wordt het pand aan die zijde voorafgegaan door het voetpad en een recentere aanleg met terrassen en een helling ter hoogte van de toegang op de hoek. Aan de zijde van de Woluwestraat bevindt zich een groenzone, evenals een geplaveid gedeelte.

Interieur

Ook inwendig bewaart het complex een deel van de oude parochiezaal, namelijk in de kelders. De oorspronkelijke ontwerpplannen voorzagen in de kelder stook-, berg- en voorraadruimtes, evenals een keuken. Het lag voor de hand dat de ruimtes in de praktijk gebruikt zouden worden voor jeugdverenigingen; vandaag zijn ze in gebruik als chirolokalen.

Op de benedenverdieping bevond zich aan de Kerklaan de ingang tot de cinemazaal, geflankeerd door de foyer (toenmalig café Ulenspiegel) ten oosten, en sanitaire ruimtes ten westen. Een gang leidde naar de kassa en vestiaires. Later werd het café uitgebreid met een deel van de inkom, een deel van de vestiaire en de kassa’s. Daarachter strekt zich de grote, polyvalente zaal uit, oorspronkelijk met 583 genummerde plaatsen, heden 550. Ten noordwesten van de scène bevonden zich kleedkamers en sanitair. Het smalle, flankerende volume ten westen had een afzonderlijke inkomhal, verbonden met een lange gang doorheen het volume, waarop lokalen voor de processiegewaden en de catechismus aansloten; heden in gebruik door verenigingen en de CM. De hal en de gang stonden ook in verbinding met de cinemazaal. Op de bovenverdieping van dit volume was een feestzaal met bergruimte voorzien, die op de bouwplannen aangeduid was als ‘zaal voor aanschouwelijk godsdienstig onderwijs’. Vanuit de hal tot dit niveau was ook een doorgang tot de projectiekamer van de cinema- en theaterzaal. In de oostelijke uithoek van de gevel aan de Kerklaan bevindt zich een toegangsdeur tot een op de bovenverdieping gelegen appartement, op de plannen bedoeld voor de conciërge.