Historiek

Eerste vermelding van een kasteel in Hamal in 1214. In de strijd tussen keizer Frederik II en Otto IV maakt eerstgenoemde zich meester van Hamal in 1214; Hendrik I, hertog van Brabant, die aan de zijde van Otto streed gaf zich te Hamal aan Fredrik over. Achtereenvolgens in het bezit van de families van Hamal, d'Alsteren (eind 14de eeuw), de Ghoor (1520), de la Marck (1539), de Gavre (1562), van der Heyden a Blisia (1730), de Haxhe (1736), de Goër de Herve (1783), de Hemricourt de Grunne (1838).

In 1346 wordt het kasteel verwoest door de milities van Tongeren, Dinant en Huy in de strijd tegen prins-bisschop Englebert de la Marck. Het wordt het volgende jaar weer opgebouwd. In 1364 kiest de heer van Hamal de zijde van Arnold van Rummen in zijn strijd tegen prins-bisschop Jean d'Arckel om het bezit van het graafschap Loon; het kasteel wordt door de Luikenaren verwoest. In 1676 verwoesten Hollandse troepen een gedeelte van het kasteel. Na de slag van Lafelt (1747) en de opheffing van het beleg van Maastricht verblijft Lodewijk XV hier gedurende zes weken.

Van de oorspronkelijke burcht rest de (aangepaste) romaanse donjon aan de zuidzijde van het huidige gebouw. Het uitzicht van laatstgenoemde is het resultaat van de bouwactiviteiten van baron de Haxhe (1770); ook de binneninrichting dateert uit deze periode. In 1830 wordt de Franse tuin vervangen door een Engelse, naar ontwerp van ridder de Lance. Midden 19de eeuw wordt in de zuidoosthoek een haaks gedeelte van één travee bijgebouwd, in 1865 wordt de glazen galerij gebouwd tussen de oost- en westvleugels. In 1879, bouw van de neogotische kapel. De keukens, die in 1886 aan de westzijde werden bijgebouwd werden in 1952 afgebroken.

Beschrijving

Ruim omgracht kasteel, gelegen in een bijzonder gaaf bewaard landschap en park in landschapsstijl. De symmetrische façade is naar het noorden gericht, en geflankeerd door twee hoektorens. U-vormige zuidzijde met aan de westzijde van de kleine binnenplaats de half ingebouwde donjon. Neogotische kapel aan de oostzijde van de oostvleugel.

Romaanse donjon, van vier bouwlagen onder mansardedak (leien). Gebouw van silex-blokken met kalkstenen hoekbanden; aan de oostzijde een restauratie van mergelsteen. In dezelfde gevel, kalkstenen kruiskozijnen met negblokken (tweede helft 17de eeuw) en een deur in een kalkstenen omlijsting met gedeeld bovenlicht uit dezelfde periode. De zuidzijde is voorzien van getoogde vensters in een kalkstenen omlijsting met sluitsteen (1770).

De overige delen zijn opgetrokken in 1770 in classicistische stijl. Bakstenen gebouwen van twee en een halve bouwlaag onder zadel- en schilddak (leien); de twee hoektorens hebben een peervormige dakbekroning. Afwerking van kalksteen voor plint, hoekbanden, omlijstingen der muuropeningen en geprofileerde omlopende kroonlijst. Rechthoekige beneden- en bovenvensters, op de eerste bouwlaag getoogde vensters in een geprofileerde omlijsting met sluitsteen. Gesmeed ijzeren hekken aan de bovenvensters der voorgevel. Laatstgenoemde is voorzien van een risaliet in de twee middentraveeën, afgelijnd met geblokte hoekbanden en bekroond met een driehoekig fronton, met mythologische voorstelling in reliëf op de tympaan. De Dorische zuilenrij, die nu het balkon op de tweede bouwlaag van het middenrisaliet draagt, strekte zich oorspronkelijk over de hele breedte van de gevel uit. Gesmeed ijzeren hek aan het balkon met initialen van baron de Haxhe.

Hoektorens van één travee met hogervermelde bedaking. De oostvleugel werd aan de zuidzijde van een aanbouw van één travee voorzien (midden 19de eeuw), qua stijl en ordonnantie identiek aan die van de rest van het gebouw.

Neogotische kapel (1879) van bak- en natuursteen tegen de oostgevel. De plattegrond beschrijft een rechte travee en een koor met driezijdige sluiting. Tentdak boven het koor.

Glazen galerij met gekopppelde Ionische zuiltjes waarboven een stenen balustrade op de tweede bouwlaag van de zuidgevel (1865), gebouwd op de oorspronkelijke Dorische zuilenrij van de benedenverdieping.

Het merkwaardige interieur bevat in het trappenhuis belangrijke muurschilderingen in trompe-l'oeil van Caldelli, gesigneerd en gedateerd 1771. Het zijn de enige met zekerheid aan deze kunstenaar toegewezen werken in ons land.

Oranjerie ten zuidwesten van het kasteel, met naar het zuiden gerichtte voorgevel. In kern een 17de-eeuws gebouw (behouden in de aangepaste zijgebouwtjes van één bouwlaag), eind 18de eeuw over de negen middentraveeën met een halve bouwlaag verhoogd (zadeldak, leien), en voorzien van een mergelstenen gevelparement; geblokte hoekbanden en een risaliet met schijnvoegen over de drie middentraveeën. Getoogde benedenvensters, rechthoekige bovenvensters. Het risaliet is op de benedenverdieping voorzien van twee rondboogvensters en dito deur; erboven een oculus, geflankeerd door twee medaillons met reliëfs. Alle muuropeningen hebben houten roedeverdelingen. Vóór het gebouw een bronzen Japanse lantaarn gedateerd 1779.

Het park, in landschapsstijl werd in 1830 aangelegd naar ontwerp van ridder de Lance en is gestoffeerd met een belvedère, een kleine pyramide en een boog.

Het belvedère is een vierkante constructie onder koepeldak (leien) met daklantaarn, van circa 1770, en maakte als eindperspectief deel uit van de oorspronkelijke formele parkaanleg; dit perspectief werd in het landschapspark behouden en benadrukt door de plaatsing der boompartijen. Bakstenen gebouw, de hoeken afgewerkt met geblokte mergelsteen en trigliefenmotieven, aan elke zijde opengewerkt door middel van een kalkstenen rondboog. Sporen van beschildering. Een Dianabeeld vervangt het oorspronkelijke teracotta Apollobeeld. Het gebouwtje is het culminatiepunt van het park, gelegen op de centrale as, die ook die van het kasteel is.

Ten westen ervan, verscholen tussen het groen, een rechthoekig gebouwtje, afgewerkt als een pyramide (mergelsteen), met twee flankerende rondboognissen onder lessenaardsdak. Rondboogdeur in een omlijsting met geprofileerde boog en sluitsteen. Gekoppelde pilasters met trigliefenkapiteel en guirlandes aan weerszijde van de deur.

De ingang tot de moestuin is voorzien van een mergelstenen rondboog versierd met vaasbekroning, portretmedaillons, panelen met rankwerk en rondboognissen.

Wagenhuizen en stallen dateren van 1886. De oude kasteelhoeve werd op de schuur na in 1888 afgebroken. Het woonhuis van deze hoeve werd in 1929 door een brand verwoest. De behouden dwarsschuur behield haar oude kern, doch werd sterk aangepast .