Het Casino, thans C(ultureel) C(entrum) Casino, werd in 1951-53 opgetrokken naar ontwerp van architect Isia Isgour uit Brussel, met als architect-medewerker Constantin Brodzki.

A. Datering en historiek

Nadat de mijn van Beringen zijn werknemers een casino had bezorgd, kon ook Houthalen niet achterblijven en liet één van de meest moderne schouwburgen van deze periode bouwen. Te meer daar de bestaande toneelzaal van Meulenberg in 1951 was afgebrand. Het theater werd ingeplant aan de rand van de wijk, tussen de bestaande woningen. Vanuit de toenmalige idee dat het aanbieden van cultuur aan de mijnwerkers een antwoord bood op het “vrijetijdsvraagstuk”, kreeg Isgour in 1951 van de mijn de opdracht voor het “oprichten van een zaal voor Sociale Werken”. Anders dan de officiële benaming doet veronderstellen, omvatte het programma een theaterzaal voor 600 personen, een feestzaal van 300 m2 en een café. Het complex diende de nieuwe ontmoetingsplaats bij uitstek te worden in de cité, en paste binnen de strategie van de mijndirectie om het mijnwerkersberoep aantrekkelijk te maken en om de vrije tijd van het personeel in goede banen te leiden. Tegelijkertijd kwam de ontplooiing van sport en cultuur ook het prestige van de mijn ten goede. Het nieuwe theater werd al vlug bekend onder de naam het Casino, refererend aan het type van het casino-kursaal, dat met zijn weelderige theater- en feestzalen een belangrijk gebouw was in de burgerlijke ontspanningscultuur van badplaatsen en kuuroorden.

In Isgours ontwerp bemerkt men een geleidelijke overgang naar het structuralisme. De structuur en diverse architectonische elementen en principes van het Casino werden door Isgour ongeveer tien jaren later verder ontwikkeld bij de bouw van het Cultureel Centrum van Hasselt. Sedert 1983 heeft het gemeentebestuur conserverings- en transformatiewerken uitgevoerd aan het complex, waardoor het gebouw aan helderheid verloor. Een volledige vernieuwing van de dakbekleding en een ommanteling van de theatertoren bleken noodzakelijk om de vochtinfiltratie te stoppen. De niet-gemetalliseerde ijzeren ramen en deuren met enkel glas werden vervangen hetzij door vaak kleinere houten frames, hetzij door metalen platen. Hierbij gingen de ruimtelijke en expressieve kwaliteiten van het Casino deels verloren, zij het omkeerbaar. Wegens gebrek aan vergaderlokalen en keuken werd in 2000 een nieuwbouw in gebruik genomen, naar ontwerp van architectenbureau De Gregorio.

B. Plaats van het Casino van Houthalen in oeuvre van Isgour

Door het gebruik van een gewapend betonskelet, weliswaar bekleed met bakstenen, staat het Casino (1951-1953) halverwege de evolutie van een meer traditionele en regionaal geïnspireerde baksteenbouw bij zijn eerste woningen in Meulenberg en bij zijn appartementsgebouwen in Brussel naar meer modernistische latere realisaties als het Medisch Instituut Sint-Barbara te Lanaken (1956) en het Stedelijk zwembad van Hasselt (1957).

Het Casino vormt daarom een belangrijk scharnierpunt in het oeuvre van Isgour. De toneeltoren met zijn sobere, strakke vormgeving werkt als een baken in de tuinwijk. Met dit theater dat in de jaren 1950 wordt geroemd om zijn voortreffelijke akoestiek en moderne uitrusting realiseerde Isgour het eerste gebouw in een modernistische vormentaal. Hij combineerde er strenge functionaliteit en moderne bouwtechnieken met populaire plastische elementen, natuurlijke materialen en een zorgvuldige inplanting in de omgeving. Wellicht is de bijdrage van Constantin Brodzki bij het ontwerp bepalend geweest voor dit op Scandinavische en Amerikaanse voorbeelden gestoelde modernisme.

C. Beschrijving van gebouw (in- en exterieur) en omgeving

Een heldere planopbouw die logisch voortvloeit uit het programma wordt vertaald in een eenvoudige compositie van de volumes. Vier duidelijk afgelijnde volumes liggen in L-vorm rond een uitnodigend voorplein met sculpturale waterpartij, die evenwel nooit werd uitgevoerd. Dit plein met de omliggende volumes vormt het zuidoostelijke eindpunt van een as met ronde punten die aansluit op de centrale laan van de wijk, de Kerklaan.

Het gaat om een van natuurstenen muurtjes voorzien, modernistisch, naar het structuralisme overgaand complex. Technisch gezien was het gebouw zijn tijd vooruit. Het Casino beschikt over een van de best uitgeruste theaterzalen uit die periode. Tot ver buiten de provinciegrenzen is dit Casino bekend om zijn goede akoestiek en moderne apparatuur, zoals een projectiecabine. Een golvend plafond in steengaas en wanden bekleed met akoestische Travertone-panelen zorgen voor deze uitstekende akoestiek. Door de crisis van de steenkoolmijnen werd het Casino in 1973 een gemeentelijk cultureel centrum. Naar programma en structuur was het dat eigenlijk al sedert zijn ontstaan. De combinatie van een theaterzaal, café en feestzaal bood de mogelijkheid tot een hele waaier van activiteiten. Daarbij liet de organisatie van het gebouw een flexibel gebruik toe. De drie zalen hebben elk een eigen toegang, sanitair en vestiaire en kunnen dus op verschillende tijdstippen en los van elkaar worden gebruikt. Ze kunnen echter ook met elkaar in verbinding worden gesteld. Aan het einde van het voorplein bevindt zich hiervoor een laag volume met foyer over twee verdiepingen, het knooppunt van het complex. Door middel van grote raampartijen op het gelijkvloers is deze ontvangstruimte maximaal verbonden met de buitenruimte, terwijl de hoger gelegen wand een een gesloten karakter heeft. Het complex biedt enerzijds onderdak aan een achter de foyer gelegen parabolisch theater, waarvan de grote zaal plaats verschaft aan zeshonderd personen voor zowel concerten als toneelopvoeringen en anderzijds aan een balzaal op de tweede bouwlaag van de rechtervleugel, van 12 op 25 meter, die toegankelijk is via een aparte inkom en die in directe verbinding staat met het theater. Het onderste gedeelte van de theaterzaal is toegankelijk via de benedenfoyer, terwijl de bovenfoyer, uitgevoerd in de vorm van een galerij, aansluit op het bovenste gedeelte van de zaal. De bovenfoyer (de galerij) verbindt theaterzaal en feestzaal met elkaar, de benedenfoyer theaterzaal en café. De rechtervleugel van het complex, dat naar het voorplein toe is opengewerkt met grote raampartijen en zich naar de straatzijde toe presenteert met een gebogen breukstenen wand, biedt op het gelijkvloers onderdak aan genoemd café. Op de bovenverdieping bevindt zich de feestzaal, die zowel bereikbaar is via een aparte toegang, als, zoals gezegd, via de theaterzaal. In deze vleugel bevindt zich ook een conciërgewoning. Het geheel wordt ten slotte aan de achterzijde afgesloten door een strak vormgegeven hoog volume met scène, toneeltoren en laadbrug van beton, dat als een robuuste silo in de tuinwijk oprijst. De hoogte van het complex wordt beperkt door een aantal diensten en technische ruimtes in de kelderverdieping onder te brengen, die toegankelijk is via de zijgevel.

Tussen het balzaalgedeelte en het theatergebouw verrees recent een nieuwbouw.

De constructie bestaat uit een gewapend betonskelet, bekleed met gladde bakstenen in een heldere tint. Hardsteen werd aangewend voor lekdrempels, beton voor luifels en sommige deuromlijstingen. De rechthoekige ramen en deuren werden vernieuwd. Het complex heeft een platte bedaking, de toneeltoren een laag zadeldak.

De eenvoudige bouwvormen en de strakke orthogonale compositie van open en gesloten oppervlaktes in de gevel worden gecombineerd met plastische elementen zoals betonnen luifels en gebogen wanden in breuksteen die de toegangen markeren. Het gebouw verkrijgt daardoor een moderne expressie waarin robuustheid en lichtheid, opaciteit en transparantie, functionaliteit en elegantie hand in hand gaan.

Beide zalen werden sedert 1983 aangepast, namelijk van plaatwerk voorzien. Bar, café en balzaal hebben aan straatzijde een gebogen natuurstenen voorgevel. Het analoog muurtje vooraan het Casino sloot eertijds een doorgang en thans een recente aanbouw af.

Eenzelfde wisselende ervaring als bij de buitenkant wordt nagestreefd in het interieur. De foyer van het Casino omvat ronde zuilen, bordestrappen met geprefabriceerde silexplaten en witgeschilderde metalen leuningen, alsook een decoratie bestaande uit tropisch hout, fluweel en rode tegels van gebakken aarde. Glazen binnendeuren, de ranke steunzuilen, deur- en raamomlijstingen met fijne profielen en gebogen lijnen verlenen de foyer een zekere elegantie. In de foyer komt ook een doorgedreven aandacht voor ruimte- en lichtwerking tot uiting. Het volume van de theaterzaal tekent zich duidelijk af in de foyer. Ook de galerij versterkt het ruimtelijk gevoel. Opvallend zijn de kleine muuropeningen in de voorgevel waarin lampen zijn ingebouwd, die zowel binnen als buiten voor verlichting zorgen. Analoog met Scandinavische voorbeelden wordt het gebruik van artificieel licht een centraal gegeven van het binnenlandschap. Op de foyer geven de toiletten en vestiaire uit. De parabolische theaterzaal heeft een golvend plafond zoals gezegd voor de akoustiek, vernieuwde stoelen, verbrede gangen en recent uit veiligheid geplaatste buisleuningen. De balzaal is het meest authentiek gebleven, met originele lampen, toog, tegelvloer en ronde zuilen. Achteraan bevindt zich de toneeltoren, met originele laadbrug van beton met recente trap. Het huidige Cultureel Centrum omvat verder twee vergaderlokalen en een tentoonstellingsruimte.