erfgoedobject

Banmolen met molenaarswoning en omgeving

bouwkundig / landschappelijk element
ID
85532
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/85532

Juridische gevolgen

  • omvat de aanduiding als vastgesteld bouwkundig erfgoed Banmolen
    Deze vaststelling is geldig sinds

  • omvat de aanduiding als beschermd monument Banmolen
    Deze bescherming is geldig sinds

  • is deel van de aanduiding als beschermd cultuurhistorisch landschap Banmolen met omgeving
    Deze bescherming is geldig sinds

Beschrijving

Watermolen, eertijds banmolen, met oudste vermelding opklimmend tot 1254, als eigendom van de heren van Grobbendonk en de Sint-Bernardsabdij van Hemiksem, die deze streek in leen hadden van de hertogen van Brabant. Afgebrand in 1268 en totaal verwoest in 1597; nogmaals door brand geteisterd in 1919, mechanisme en raderen volledig vernieuwd in 1921. De eerste vermelding van het bestaan van twee molens, vermoedelijk een graan- en een oliemolen, komt voor in 1350-1360.

Gelegen aan de samenvloeiing van de Kleine Nete en de Aa, doch de molen zelf bevindt zich op de Nete; wegens de grote watertoevoer was een behoorlijk sluizenstelsel noodzakelijk; de molen bevat twee waterraderen, één ongebruikt namelijk dat van de voormalige olieslagerij en één voor de nog werkende graanmolen. De olieslagerij en de graanmaalderij zijn twee afzonderlijke, doch herhaaldelijk aangepaste (zie bouwnaden) gebouwen, aan weerszijden van de heden ingebouwde (onder meer om ijsgang tegen te gaan) houten raderen.

17de-eeuws molengebouw links met de intacte, doch buiten gebruik zijnde oliemolen: verankerd bakstenen diephuis onder half schilddak (nok loodrecht op de straat, leien). Tuitgevel met zandstenen hoekblokken, muurvlechtingen, schouderstukken en aandak. Rechthoekige muuropeningen in zandstenen omlijsting, onder meer kloosterkozijn. Steigergaten in de zijgevel. Molengebouw rechts met de nog in gebruik zijnde graanmaalderij, eveneens opklimmend tot de 17de eeuw; verankerde baksteenbouw onder schilddak (nok parallel aan de straat, mechanische pannen); lange muurankers en zandstenen hoekblokken verwijzen nog naar de traditionele kern. In het verlengde rechts latere bijgebouwen, waaronder een tweebeukige langsschuur van vier traveeën onder zadeldak (nok loodrecht op de straat, Vlaamse pannen).

Molenaarswoning en bijgebouwen, gelegen aan de overzijde van de straat, met huidig uitzicht uit de tweede helft van de 19de eeuw. Verankerde, baksteenbouw van zes traveeën en één bouwlaag onder zadeldak (nok parallel aan de straat, Vlaamse pannen). Lijstgevel met rechthoekige muuropeningen onder houten latei. Gewijzigde en vernieuwde achtergevel.

  • Administratie Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumenten & Landschappen, Afdeling Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumentenzorg Antwerpen, Monumenten en Landschappen, Dossier A/0778.
  • BAETENS R. e.a., Industriële revoluties in de provincie Antwerpen, Antwerpen, 1984, p. 62.
  • S.N., Toeristische gids, Uitgave gemeentebestuur Grobbendonk, 1996, p. 10.

Bron: KENNES H. & STEYAERT R. 2001: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Turnhout, Kanton Herentals, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 16n3, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Kennes, Hilde
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Op de kabinetskaart van de Ferraris ligt de watermolen bij de samenvloeiing van de Kleine Nete en de Aa, aan een kruispunt van wegen vlakbij het kasteel van Grobbendonk. De Watermolenweg is al aanwezig. Vlak voor de watermolen splitst de monding van de Aa in de Kleine Nete uit in twee beddingen waardoor een eilandje is ontstaan op de samenvloeiing. Rondom de molen liggen vooral natte graslanden.

In de 19de eeuw lag achter de molen een molenwiel. Een tweede plas werd aangeduid als Arkkuil achter de sluis. Begin 20ste eeuw lag er een boomgaard op het eilandje of Molenaardeke benedenstrooms de watermolen. Deze bleef in gebruik tot de tweede helft van de 20ste eeuw. In de tweede helft van de 20ste eeuw werd de aftakking van de Aa die rechtstreeks naar de watermolen leidde, afgesneden. Enkel de bedding die naar de stuw leidt, werd behouden. Hier ligt een vijver met een oppervlakte van zo’n 300m2 die ooit deel uitmaakte van een aftakking op de Aa.

Vandaag is de boomgaard op het eilandje verdwenen en is deze zone verruigd met spontane bosontwikkeling. Er staan nog enkele platanen die vermoedelijk werden aangeplant einde 19de eeuw. Bij de molenaarswoning staan twee notelaars en een oosterse plataan met stamomtrek 300 cm op de oever van de Kleine Nete. De rivierbedding bleef grotendeels ongewijzigd. Langs Hofeinde ligt een rabattenbos in een historische bedding van de Aa. Vandaag komt hier veel opslag van hakhout van zwarte els en boswilg voor.

De historische wegen Hofeinde en Watermolenweg zijn nog steeds aanwezig. De Watermolenweg vormt een historische verbindingsweg tussen Herentals en Grobbendonk en gaf toegang tot de banmolen. De kasseiverharding op de Watermolenweg tussen de brug en Hofeinde werd aangelegd in de eerste helft van de 20ste eeuw. Langs de weg werden zomereiken geplant. Deze kasseiweg passeert eerst een driehoekvormige ‘Dries’ beplant met opgaande zomereiken en loopt verder parallel met de Kleine Nete. Over deze historische landwegen konden granen aangevoerd worden richting de watermolen. Langs de gekasseide Watermolenweg werd een jonge beukendreef geplant begin jaren 2000.

  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
  • Atlas van de Buurtwegen, opgesteld naar aanleiding van de wet op de buurtwegen van 10 april 1841, schaal 1:2.500 (overzichtsplannen schaal 1:10.000).
  • Kaart van België, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1928-1950, schaal 1:20.000.
  • Kaart van België, Militair Geografisch Instituut, uitgegeven in 1949-1970, schaal 1:25.000.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Banmolen met molenaarswoning en omgeving [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/85532 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.