Eerste vermelding als Brochem. Gelegen op de noordgrens van Droog-Haspengouw en doorkruist door de Herkebeek, één van de beken die de Herk voedt. De vallei van de Herkebeek wordt in het westen van de gemeente gekenmerkt door een vrij steile talud met taludbos, zogenaamd de Warande. De rest van het landschap wordt gekenmerkt door het agrarisch gebruik met fruitteelt, akkerbouw, boomgaarden, weilanden en maïsakkers. Moerassig gebied ten zuidwesten van het gehucht Sassenbroek, aan de samenvloeiing van de Sassenbroekbeek en de Herkebeek.
De antieke weg Tongeren-Tienen-Asse doorkruiste het grondgebied van de gemeente. In 1969 werden funderingen van een Romeinse villa gevonden op de zuidhelling van de Sassenbroekberg (zie Sassenbroekstraat).
Broekom was als bezit van het Sint-Lambertuskapittel van Luik een kerkelijke enclave binnen het graafschap Loon, waarover de graven van Loon het voogdijrecht bezaten. Op het kerkhof is de grafsteen bewaard van een ridder Hermannus de Bruckem (✝ 1274) en zijn zoon. Het is niet duidelijk of deze familie een leengoed of heerlijke rechten in het dorp bezaten.
De schepenbank sprak Luiks recht en ging in beroep bij de schepenbank van Luik. Vanaf 1622 is er sprake van burgemeesters.
Op het grondgebied van Broekom lag de belangrijke heerlijkheid Sassenbroek, een leen van de graven van Loon. De schepenbank sprak Loons recht en ging ten hoofde bij het Oppergerecht van Vliermaal. De hoeve Manshoven, thans grondgebied Borgloon, maakte oorspronkelijk eveneens deel uit van Sassenbroek. De Sint-Lambertuskerk, oorspronkelijk een quarta-capella, behoorde tot de parochie Borgloon. Vrij vroeg ontving Broekom het dooprecht en in de 13de eeuw wordt het een zelfstandige parochie. De pastoor van Borgloon behield het patronaatsrecht, het kapittel van Borgloon bezat de tienden.
Broekom was steeds een kleine landbouwgemeente zonder industrie. Twee derden van de actieve bevolking bestaat uit forenzen. Het nederzettingspatroon wordt bepaald door de loop van de Herkebeek: het dorp ontstond als een hoopdorp op de noordelijke valleiwand van de beek. Lineaire bewoning aan de Broekomstraat, de Kapelstraat, de Lindestraat en de Koekelbronstraat.
Oppervlakte: 185 hectaren. Aantal inwoners: 385.
BEHETS J., De plattelandsgemeente in het Graafschap Loon en het omliggende van de vroege middeleeuwen tot aan de Franse revolutie, Bokrijk, 1969, pagina's 27-28 en 31.
BAUWENS-LESENNE M., Bibliografisch repertorium van de oudheidkundige vondsten in Limburg behoudens Tongeren-Koninksem (vanaf de vroegste tijden tot de Noormannen), Oudheidkundige repertoria, Reeks A: Bibliografische repertoria, 8, 1968, Brussel, pagina 30.
DARIS J., Notice historique sur Grand-Looz, Gothem et Brouckom , Bulletin de l'Institut archéologique liègeois, 9, 1968, pagina's 29-78.
DARIS J., Notices sur les églises du diocèse de Liège, Vol. II, Liège, 1871, pagina's 36-50.
FRERE J., Memorie-boeck van Lambertus de Greeff, 1806-30; om de schaepensiecktens te kennen , Limburg, 12, 1931, pagina's 228-230.
LUX G.V., Broekom, Limburg, 49,(1), 1971, pagina 36.
PAQUAY J., Les paroisses de l'ancien concile de Tongres y compris les conciles de Hasselt et Villers-L'Evêque démembrés du même concile, Bulletin de la Société d'Art et d'Histoire du Diocèse de Liège, 18, 1979, pagina's 238-241.
VAN GEEL-SPROLANTS G., Une seigneurie lossaine; Sassenbroeck et ses seigneurs, Tongeren, 1932, pagina 109.
Bron: PAUWELS D. & SCHLUSMANS F. met medewerking van MUYLDERMANS E. & ROMBOUTS J. 1999: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Tongeren, Kanton Borgloon, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 14n4, Brussel - Turnhout. Auteurs: Schlusmans, Frieda Datum: De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
