Beschrijving
De bescherming als monument betreft de neogotische kruiskerk Sint-Pieter met neoclassicistische westpartij, het omringend kerkhof en de kerkhofmuur.
Waarden
De Sint-Pieterskerk, het kerkhof en de ommuring zijn beschermd als monument omwille van het algemeen belang gevormd door de:
sociaal-culturele waarde, volkskundige waarde
De Sint-Pieterskerk is letterlijk en figuurlijk het centrum van Elen. Het pand is van een bijzondere beeldbepalende waarde, de voornaamste bebouwing van het dorp is er rond gegroepeerd, op het kerkhof werden de dorpsbewoners begraven en bleef onder meer de grafsteen van de heren van Sipernau bewaard.
historische waarde
De Sint-Pietersparochie verenigt verschillende historische bouwfasen; hoewel de parochie een oude stichting is, bleven er geen concrete sporen bewaard van voor 1644, toen blijkens een ingemetselde gedenksteen onder impuls van Willem van Bocholt een nieuw kerkgebouw werd opgetrokken tegen de romaanse westtoren. Deze toren werd in 1838 vervangen door een neoklassiek exemplaar, met koepelbekroning.
De beslissende stempel op de huidige verschijningsvorm van het gebouw dateert echter van omstreeks 1880, toen naar het neogotische ontwerp van architect Christiaens een transept en koor werden opgetrokken, waarbij in het bestaande schip spitsbogen werden ingebracht en de westtoren een naaldspitsbekroning kreeg.
historische waarde
in casu architectuurhistorische waarde: De kerk, opgetrokken in baksteen onder leien daken, is neogotisch van inslag, maar omvat nog een grotendeels neoklassieke westpartij, gevormd door een brede basis met portaal, mergelstenen (hoek)pilasters en driehoekige frontonbekroning. Het schip, mogelijks het oudst bewaarde gedeelte van de kerk wegens nooit expliciet heropgebouwd sinds 1644, werd aan de neogotische lijn van transept en koor aangepast door de inbreng van spitsboogramen en een houten spitstongewelf met trekankers. De kerk is rijk uitgemonsterd met 17de-eeuws renaissancistisch tot laat-19de-eeuws neogotisch meubilair en attributen.