Historiek

Gotische kerk met romaanse kern, aanvankelijk toegewijd aan Sint-Amandus, in de 17de eeuw aan het Heilig Kruis. In de kerk wordt sinds 1574 de Heilige Machutus vereerd tegen kinderverlamming, verweking en slappe ledematen. Het oostelijk deel van het schip, de dwarsbeuk en de onderbouw van de toren zijn resten van de romaanse kerk uit de 12de eeuw. Dwarsbeukramen, westgevel en bovendeel van de toren uit de 14de eeuw. Laatgotisch koor uit de 16de eeuw. Diverse herstellingswerken aan de kerk in 16de en 17de eeuw, onder meer zijkoren in 1590, voorgevel en toren in 1607. Oprichting van de zuidelijke zijbeuk circa 1627-29. Overwelving van de middenbeuk en de kruisbeuk in 1711. Oorspronkelijke noordelijke zijbeuk opgericht in 1731; zuidelijke sacristie van 1765. Bij de vergroting van de kerk in 1927-28 naar ontwerp van architect Jan Sel werd de noordelijke zijbeuk weggebroken en vervangen door een nieuwe middenbeuk waardoor de oude middenbeuk zijbeuk werd. De gevel tussen het oude en het nieuwe koor werd doorbroken met drie bogen en twee zuilen. Aansluitend werden herstellingswerken (1929-30, architect Jan Sel) uitgevoerd aan het oud gedeelte van de kerk.

Beschrijving

In zijn huidige vorm vierbeukige kruiskerk met achthoekige kruisingstoren op vierkante basis onder een leien naaldspits, schip en zijbeuken van drie traveeën, transept van één travee, koren (oud en nieuw koor) van twee traveeën met driezijdige sluiting. Noordelijk zijkoor van één travee eveneens met driezijdige sluiting. Gelijklopende leien zadeldaken; hoger opgaand zuidkoor onder leien schilddak met aan zuidelijke zijde een polygonaal traptorentje. Schip, zijbeuken, koor en bovendeel van de toren opgetrokken uit zandsteen (Gobertange), noordelijke beuken en koor gebouwd in 1927 met recuperatiemateriaal. Transept en toren van Doornikse hardsteen. Westgevel met uitspringende middentravee en steunberen, bestaande uit drie puntgevels met schouderstukken. Middenbeuk met hardstenen geprofileerde schouderboogvormige poort met imposten en volutesluitsteen, waarboven vlakke fries met datering "AN MDCCXXXXV NO" (1745) onder een brede gekorniste waterlijst. Rondboogvormig bovenvenster. Zuidbeuk met geprofileerde korfboogpoort en spitsboogvenster. Zijbeuken met segmentboogvensters. Spitsboogvensters in de vlakke transeptsluiting, aan zuidzijde sporen van gedichte rondboogvensters en dito deur. De kruisingstoren gaat van vierkant naar achtkantige vorm over even boven de bedaking van het schip, door middel van afgesneden hoeken; inwendig rust de toren op trompen. Spitsboogvormige galmgaten met zandstenen neggen, leien naaldspits, zuidkoor (16de eeuw) gemarkeerd door versneden steunberen en doorlopende kordons, steigergaten. Geprofileerde spitsboogvormige drielichten met gotisch maaswerk. Noordkoor (1927-28) met korfboogvormige vensters. Aan zuidzijde lagere rechthoekige sacristie (18de eeuw) onder half schilddak met rondboogdeur en segmentboogvensters.

Interieur

Hallenkerk met spitsbogen op zuilen met polygonale sokkels en dekbladen. Middenbeuk (20ste eeuw) met houten spitsboogvormig tongewelf. Zijbeuken met kruisribgewelven en gordelbogen, laatstgenoemde versierd met casementen en neerkomend op consoles. Koor- en zijkoren met stervormige gewelven.

Mobilair

Schilderijen: paneel van Maarten de Vos: Golgotha (einde 16de eeuw); Heilige Machutus helpt de noodlijdenden (circa 1628); Keizer Heraclius draagt het Heilig Kruis door Pieter Thijs (circa 1630); Aanbidding van de herders (eerste helft 17de eeuw); Bewening van Jezus en lanssteek uit de 18de eeuw. Beelden van Heilige Ambrosius en Heilige Sebastiaan uit de tweede helft van de 17de eeuw; beelden van de Evangelisten (circa 1723).

Hoofdaltaar toegeschreven aan Robrecht Colijns de Nole (eerste helft 17de eeuw); zijaltaar van Heilige Machutus (1628); zijaltaar van Onze-Lieve-Vrouw (1668); zijaltaar van Heilige. Theresia naar ontwerp van De Visscher (1930). Eiken koorgestoelte met verlengde lambrisering: noordzijde door J.J. Montoise van 1781, zuidzijde door de Cauwer van 1786. Eiken preekstoel door Pieter de Jonghe van 1645. Biechtstoelen uit de eerste helft van de 17de eeuw (zuidelijke zijbeuk), 1728 (noordelijke kruisbeuk) en 1723 (zuidelijke kruisbeuk), laatst genoemde beide naar ontwerp van Cornelis Struyff. Vernieuwde doopvont met deksel van 1629 door Joachim Van Dijck. Eiken afsluiting van de doopkapel voortkomend van oude koorbanken (eerste helft 17de eeuw).