De Vanderdoncktdoorgang is de enige met glas en ijzer overdekte passage of winkelgalerij in Gent. Het in de volksmond zogenaamde "Glazen Straatje" werd door Pieter Jan Vander Donckt gebouwd naar ontwerp van architect Louis Eijkens in 1846-52. En werd in 1886 doorgetrokken tot de Vlaanderenstraat, naar ontwerp van Ernest Leclerc.

Historiek

In de 19de eeuw ontstond een nieuw bouwfenomeen, namelijk de winkelgalerij: een rij winkeltjes in een passage, een met glas overdekte verbindingsstraat tussen twee hoofdstraten. De winkelgalerijen waren ontstaan in Parijs in het begin van de eeuw en ze vonden in heel Europa navolging. Een prachtig voorbeeld hiervan zijn de Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen in Brussel, gebouwd in 1846-1847 en ontworpen door architect J.P. Cluysenaar.

In hetzelfde jaar kreeg ook Gent zijn galerij met name de "Vanderdoncktdoorgang" of het zogenaamde "Glazen Straatje" aan de Brabantdam. De winkelgalerij was een typisch product van het 19de-eeuwse liberaal-economisch systeem. De "flaneur", de "bohemein" de "boulevardier" en hun vrouwelijke equivalenten, werden aangetrokken door deze oorden van luxe- en modeartikelen. Dit soort publiek voelde zich best thuis in de illusionistische atmosfeer van getemperd licht van de "passage". Met de Eerste Wereldoorlog ging deze illusie teniet, wat ook het einde van de winkelgalerijen inluidde.

De Vanderdoncktdoorgang, zogenaamd "Polkagang" en beter gekend als "Het Glazen Straatje", werd gebouwd op de grond van de voormalige fabriek van Poelman-Hamelinck, verkaveld en verkocht in 1844. In 1846-52 werd een galerij met achttien winkels opgericht op aanvraag van Pieter Jan Vander Donckt en naar ontwerp van architect Louis Eyckens. De oorspronkelijke toestand is ons enkel bekend uit de fraaie litho's in de "Atlas Goetghebuer" van het Gentse stadsarchief. De galerij werd immers reeds verkocht in 1856-57 en kort daarop gewijzigd met het uitzicht zoals zij nu nog bestaat. De bescheiden galerij met achttien winkels was gevestigd in de Brabantdam en leidde naar de Schepenenvijverstraat, waar slechts een sobere buitengevel met toegang aangebracht was. De binnenwanden uit glas en ijzer sloten stilistisch aan bij de laat-empirestijl en waren overkluisd met een volledig beglaasd tongewelf. De voorgevel van de winkelgalerij werd na de verkoop in 1860 veranderd in een neoclassicistische gevel door architect P.J. Goetghebuer. De galerij zelf past volledig in de vormentaal van de andere Europese galerijen uit die tijd. De toevoeging van een entresol sluit eerder aan bij het Anglo-Saksiche type. Het beglaasde zadeldak is een verbouwing van 1895.

De tracering van een nieuwe winkelstraat, de Vlaanderenstraat, in de jaren 1880, bood de geschikte gelegenheid om de winkelgalerij te verlengen met een tweede passage met twaalf winkels. Deze was het ontwerp van architect Ernest Leclerc, volgens een bouwaanvraag van 1886. Het metalen spant van het beglaasde zadeldak is een verbeterde vorm van het zogenaamde "Marcelisspant". De houten winkelpuien werden in 1903 vernieuwd.

Het geheel van de twee met elkaar verbonden passages is een unieke getuige van een typisch 19de-eeuws bouwfenomeen als overdekte winkelstraatjes met een aaneenschakeling van houten winkelpuien. Bovendien kunnen deze winkelgalerijen beschouwd worden als belangrijk voorbeeld voor de geschiedenis van handel en industrie en het stedenbouwkundig denken in de 19de eeuw.

Beschrijving

Winkelgalerij zijde Brabantdam (nummers 98-100) en Pieter Vanderdoncktdoorgang (1-11, 2-12)

De voorgevel aan de Brabantdam is een streng neoclassicistische lijstgevel van vijf traveeën en drie bouwlagen met entresol onder plat dak afgelijnd door geblokte hoekbanden. Geaccentueerde middentravee: op begane grond rondboogvormige doorgang naar de voormalige winkelgalerij, boogomlijsting met zwaar gefestoeneerde sluitsteen. Bovenbouw afgebakend door kolossale gecanneleerde Korinthische pilasters, bel-etagevenster met stenen balkon op gekoppelde consoles, bekroond met gekorniste kroonlijst op consooltjes. Voorts eenvoudige rechthoekige vensters op lekdrempels. Gekornist hoofdgestel. Fraaie houten winkelpuien, daterend van de eerste bouwcampagne.

Galerij van twee bouwlagen overdekt met een beglaasd zadeldak steunend op een gietijzeren gebint nog geïnspireerd op de bouw van houten spanten (alhoewel de spanningen reeds opgevangen werden door een gebogen vormgeving waarbij onder meer kapstijl, korbeel en schoor in een stuk uit platijzer vervaardigd werden). Gevelwanden opgesplitst in twee registers, namelijk de roodgeschilderde houten winkelpuien op arduinen plint en de bepleisterde bovenbouw afwisselend verlicht door een rechthoekig venster in geriemde omlijsting met oren en een omlijste oculus met erboven een omlijst vierkant venster.

De galerij wordt met een eenvoudige achtergevel afgesloten: bepleisterde lijstgevel met centraal risaliet voorzien van een hoge rondboogvormige doorgang geflankeerd door Toscaanse pilasters en bekroond met attiek; eenvoudige flankerende travee (nummer 11, 12).

Winkelgalerij zijde Vlaanderenstraat (nummers 113-115) en Pieter Vanderdoncktdoorgang (nummers 14-16)

De tweede galerij met twaalf winkels behoort sedert 1903 volledig bij de cafés Vlaanderenstraat nummer 113-115. Het gevelritme van het belendende huis nummers 109-111 en nummer 117 wordt aangehouden. Bepleisterde lijstgevel in neoclassicistische stijl verrijkt met arduin voor plint, vensteromlijstingen en -bekroningen. Bepleisterde lijstgevel met dubbelhuisopstand verrijkt met arduin voor vensteromlijstingen en decoratie. Horizontaal gemarkeerd door luifel op gietijzeren consooltjes boven de cafépuien, doorlopend balkon op consoles met gietijzeren leuning op bel-etage, individuele balkons op bovenste verdieping en gekornist hoofdgestel. Middentravee met doorgang naar galerij op de bovenbouw geflankeerd door kolossale gecanneleerde composiete pilasters. Gekorniste kroonlijst met klossen en tandlijst en ter hoogte van de middentravee op uitgelengde modillons.

Eveneens opgesplitste gevelwanden van de galerij: houten puien (1903), op de kroonlijst voorzien van bolornamenten, en entresol, en bepleisterde bovenbouw met grote rechthoekige vensters in arduinen omlijsting en bekroond met een kroonlijst op consoles.

Afsluitende straatgevel (Pieter Vanderdoncktdoorgang nummer 14, 16). Vereenvoudigde neoclassicistische bepleisterde lijstgevel van twee bouwlagen met rechthoekige muuropeningen, op begane grond aangepast en op bovenverdieping in arduinen omlijsting.