Algemene situering

Het mottekasteel van Herenthage situeert zich in de Gasthuisbossen in Zillebeke, deelgemeente van Ieper. De terreinen behoren tot het zogenaamde domein Godschalck, naar de 19de-eeuws grondeigenaar die nabij de site een kasteel liet bouwen. Vandaag is enkel nog de heuvel in het landschap bewaard. De grachten rond het opperhof zijn nog te onderscheiden, al is het soms moeilijk om het onderscheid te maken tussen de grachten en de beek waarop ze aansluiten. Het gaat om de Korte Keerbeek, ook gekend als de Bassevillebeek, die in de nabijheid van de site ontspringt. Het neerhof is vandaag niet meer bewaard en ook niet meer te achterhalen op basis van het reliëf. Op de bodemkaart bevindt de site zich binnen de antropogene gronden. in de bredere omgeving hebben we te maken met (matig) natte zandleembodems.

Voor de reconstructie van de morfologie kunnen we gebruik maken van de bestaande toestand en het historisch kaartmateriaal. Het opperhof kenmerkt zich door een bult van ca.35 meter diameter en een bewaard hoogte van ongeveer 3,5 meter. De grachten zijn tot 25 meter breed, al valt hun tracé soms samen met dat van de Korte Keerbeek (westelijke zijde). Het 19de-eeuws kaartmateriaal toont nog de tweeledigheid van de site. Het neerhof situeerde zich ten noordoosten van het opperhof. Het is min of meer hoefijzervormig met dimensie van ca. 65 bij 60 m, en sluit ook aan op de beek.

Historisch onderzoek

Het gebied in de omgeving van de zogenaamde Gasthuisbossen kwam in de loop van de 13de eeuw in handen van verschillende religieuze instellingen uit Ieper na schenkingen uit adellijke kringen. Naar wie er precies deze schenkingen deed in deze periode is weinig onderzoek gedaan. Domein Godschalk en de site van Herenthage wordt vanouds gezien als onderdeel en vermoedelijk zelfs zetel van de middeleeuwse heerlijkheid Herenthage. Over de omvang en samenstelling van het heerlijk domein is niet veel geweten. Van de familie Herenthage is geweten dat ze alvast in de 13de eeuw belangrijke functies bekleedden in Ieper.

De reden van inplanting van het mottekasteel is moeilijk te achterhalen. De Meensesteenweg is van recentere datum (18de eeuw) en andere grote wegen zijn er in de omgeving niet aanwezig. Het brongebied van de Korte Keerbeek zal vast een zeker een aantrekkingskracht hebben gehad. De omgeving bleef tot diep in de middeleeuwen sterk beboste mede door de ongeschiktheid van de bodem voor landbouw. Toch moeten er ook in de omgeving wastines en woeste gronden zijn ontstaan door bosexploitatie, al dan niet binnen een legaal kader. Sommige auteurs vermoeden ook de aanwezigheid van moerassen aan de rand van de boszone die aanleiding gaven tot turfontginning. Mogelijks zijn de Heren van Herenthage actieve spelers in de ontginning van de omgeving tijdens de 11de en 12de eeuw.

Op de Ferrariskaart (1777) is de archeologische zone en het omringende gebied aangeduid als bosland. Van een motteheuvel is er hier geen sprake. Op de Atlas der Buurtwegen (1840) is de archeologische zone heel duidelijk afgebeeld. De tweeledigheid van het opper- en neerhof kan vastgesteld worden. Het opperhof is als een rond perceel weergegeven met in het midden een bouwstructuur. De grachten rondom het neerhof en het noordelijkwestelijke deel van het opperhof zijn weergegeven, alsook de overloop in de Korte Keerbeek. Op de Topografische kaart Vandermaelen (1846-1854) en de Popp-kaart (1842-1879) zijn dezelfde elementen afgebeeld.

De archeologische zone bevindt zich tot op de dag van vandaag in bebost gebied. Aan de rand van de zone is het 19de-eeuws kasteel te zien op de recente orthografische beelden. Op het Digitaal Hoogtemodel is de verhevenheid van de motteheuvel heel duidelijk in het landschap. Van het neerhof en zijn grachten is er geen sprake meer. Wel kan er noordelijk een waterpartij bij het 19de-eeuwse kasteel opgemerkt worden die mogelijks voorkomt uit de oudere grachten. De grachten rondom het opperhof zijn wel nog vaag te onderscheiden.

Archeologisch onderzoek

Er werd nooit een archeologisch onderzoek uitgevoerd op deze archeologische zone.

Aard en bewaringstoestand

Tijdens de Eerste Wereldoorlog kwam het kasteeldomein en het mottekasteel op de frontlijn te liggen. De impact van het oorlogsgeweld op de ondergrond op en nabij is moeilijk in te schatten. Het 19de-eeuws kaartmateriaal toont duidelijk aan dat op de motteheuvel nog lange tijd een torenvormige structuur stond. Vermoedelijk verdween die pas tijdens WOI. Vandaag is er op en rond de heuvel nog veel bouwmateriaal terug te vinden uit de Late middeleeuwen en daarna. Deze latere bebouwing kan de ondegrond verstoord hebben. De heuvel en de omgeving is volledige bebost. De grachten van het opperhof werden in de loop van de voorbije eeuwen deels opgevuld, maar ze zijn nog wel duidelijk waar te nemen op het terrein. Het uitsteken van het bewuste terrein t.o.v. de omgeving is nog goed te onderscheiden.

• HERREMANS D., CRUZ F., STORME A., VERHEGGE J., ALLEMEERSCH L., DE SMEDT P., STICHELBAUT B., ROZEK J., VERGAUWE R., VAN DE VELDE S., VAN PARYS V. & LALOO P. (Red.) 2023: is het gras groener aan de andere kant van de heuvel? De studie van mottekastelen vanuit landschappelijk en beheersmatig perspectief, SYNTAR 017, BRUSSEL.