Ten zuiden van de dorpskern gelegen kerk met omringend, ommuurd en omhaagd kerkhof met aan zuidzijde van de kerk de "Gertrudisput", volgens niet bewezen overlevering een Romeinse put met geneeskundig water.

Historiek

Reeds in de 11de eeuw vermelding van een Gertrudisheiligdom, vanaf de middeleeuwen een belangrijk bedevaartsoord met grote bloei in de 17de eeuw.

Georiënteerde laatgotische kruiskerk opklimmend tot midden 15de eeuw, toren van circa 1520 en schip verbouwd in jaren 1750, onder meer bouw van zijbeuken (1756). De diverse materialen en talrijke bouwsporen wijzen echter op een meer complexe bouwgeschiedenis waarbij ook 19de-eeuwse herstellings- en verbouwingswerken naar ontwerp van P.J. Taeymans een impact hebben op het huidige uitzicht van de kerk. Gerestaureerd in 1938 naar ontwerp van S. Leurs en J. Schellekens en in 1966-1968 naar ontwerp van N. Van de Velde. Opvallende kleureffecten door het afwisselend en onregelmatig gebruik van bruine ijzerzandsteen, witte zandsteen en rode baksteen als karakteristiek kenmerk voor de gotische kerken van het Hageland en de Zuiderkempen; leien zadeldaken.

Beschrijving

De plattegrond omvat een vierkante westtoren, schip en zijbeuken van drie traveeën, transept van één travee en koor van twee rechte traveeën met driezijdige sluiting, ten noorden bergplaats en ten zuiden sacristie onder lessenaarsdaken in kooroksels. Ritmerende steunberen en meerledige spitsboogvensters met gotisch en neogotisch maaswerk in geprofileerde omlijstingen van ijzerzandsteen en of zandsteen.

Imposante vierkante westtoren van zes geledingen onder tentdak. IJzerzandstenen benedenverdieping, markerende kordons en talrijke dunne speklagen van witte zandsteen snel afwisselend met vijf baksteenlagen. Versneden, op elkaar gestelde steunberen en polygonale torenhoge noordelijke traptoren onder kegeldakje. Geprofileerde korfboogpoort en hoog neogotisch spitsboogvenster naar ontwerp van P.J. Taeymans van 1899 in doorlopende geprofileerde omlijsting van ijzerzandsteen, borstwering met maaswerk en blinde nissen; houten poort met ijzerbeslag. Karakteristieke spaarvelden met hangende spitsboogfriezen vanaf de derde geleding. Gekoppelde spitsbogige galmgaten onder omlopende waterlijst.

Overwegend bakstenen schip met aan noordzijde afgeschuinde ingangstravee: rondboogpoort in geprofileerde omlijsting met eenvoudige imposten en vlakke sluitsteen onder jaarankers "1756" en rondboognis, dubbele deur onder meer poort met ijzerbeslag. Transeptarmen met puntgevels van baksteen en onregelmatig gebruik van ijzerzandsteen en witte zandsteen voor plint, speklagen, hoekblokken en omlijstingen. Noordelijke transeptarm met blinde spitsboogvelden aan weerszij van het bredere spitsbogig drielicht en onder mijterbogen in oost- en westgevel. Koor van ijzerzandsteen met spitsboogvensters onder doorlopende waterlijst. Bergplaats met rondboogdeur van ijzerzandsteen.

Interieur

Bepleisterd en beschilderd interieur met uitzicht uit de tweede helft van de 18de eeuw; uitgewerkte ornamentatie met classicistische inslag in koor. Spitsboogvormige scheibogen op zuilen met polygonale sokkel en zware Ionische kapitelen, doorlopende en geornamenteerde fries onder hoofdgestel; middenbeuk met spitstongewelf, gordelbogen op omlopende kroonlijst en typische stucversiering in brede geprofileerde panelen; zijbeuken onder met lijstwerk versierde Boheemse kappen tussen gordelbogen aan gevelzijde opgevangen door consoles. Koor geritmeerd door dubbele Ionische pilasters onder gedecoreerd en gekornist hoofdgestel; overwelving naar patroon van de middenbeuk; in de koorsluiting straalgewelf met brede, geprofileerde ribben; verbindende festoenen en voluten aan de uiteinden gedragen door putte; centrale allegorische afbeelding van de Heilige Geest, eveneens gesculpteerde duif boven doopvont in doopkapel. Portaal in toren met stergewelf met gebruik van ijzerzandsteen voor de ribben en de aflijning van het mangat.

Mobilair

Schilderijen uit 16de, 17de en 19de eeuw: als altaarstuk calvarie met Maria Magdalena door J.C. Carpentier (1822), Heilige Gertrudis in gebed door Erasmus Quellin (1644), Kruisafneming door Van Avoort (1641) naar P.P. Rubens en Maria Tenhemelopneming door Van Avoort (1642).

Beeldhouwwerk uit de 16de-18de eeuw: gepolychromeerde eiken calvarie (16de eeuw), Heilige Gertrudis van Nijvel (eerste helft 16de eeuw) van gepolychromeerd hout, Heilige Barbara (16de eeuw) en Heilige Brigitta van Kildare (17de eeuw ?) van gepolychromeerd hout, houten beeld van Jezus aan het Kruis (18de eeuw).

Meubilair. Hoofdaltaar van geschilderd hout (1778) door D. Smets. Zijbeuken met portiekaltaren uit de tweede helft van de 17de eeuw en tweede helft van de 18de eeuw. Laat-classicistisch koorgestoelte (eind 18de eeuw - begin 19de eeuw) doorlopend in transept met eiken biechtstoelen door A. Van Genegten van 1815. Houten preekstoel door Van Ursel met chronogram clidclmv (1806). Doksaal met eiken balustrade door A. Van Genegten (1815).

Marmeren doorvont met koperen deksel (begin 19de eeuw) en grafstenen uit 17de en 18de eeuw.