Vrijstaande kerk met omringend kerkhof, gelegen op een perceel binnen het bouwblok tussen Meerdorp ten oosten, de Rommensstraat ten noorden, de Donckstraat ten westen en Het Lak ten zuiden.

HISTORIEK

Gebouw in gotische en neogotische stijl, met toren opklimmend tot het vierde kwart van de 15de eeuw - eerste kwart van de 16de eeuw en schip, transept en koor uit het derde kwart van de 19de eeuw; bepaalde bouwdelen zijn in kern ouder zoals de onderbouw van de toren, het eerste schiptravee ten westen.

Toegang via Vredeboom- en Donckstraat: fraaie arduinen hekpijlers met verdiepte panelen, festoendecoratie en topvaas, volgens literatuurbronnen geschonken door de familie Versteylen uit Turnhout. Aan de Donckstraat een bakstenen gebouwtje onder overkragend zadeldak met urinoirs.

De oudste gekende heer, Wouter van Meer (circa 1160-vóór 1216), stichtte in de tweede helft van de 12de eeuw een parochie en liet een eerste bedehuis bouwen, waarschijnlijk niet meer dan een kapel die in de daaropvolgende eeuwen werd uitgebreid; de toren tot en met de gedichte galmgaten en de onderbouw van het eerste schiptravee ten westen klimmen in kern op tot deze periode. In 1477-1520 bouw van een nieuwe kerk. Een tekening uit het vierde kwart van de 18de eeuw door D. Verrijk geeft een beeld van dit bedehuis: een (laat)gotisch kerkgebouw met hoger opgetrokken toren onder een fijne spits, een één- of meerbeukig schip, transept en koor. De onderbouw van het huidige eerste schiptravee ten westen is mogelijk nog een restant van deze vroegere kerk. Plunderingen, herstellingen en/of verbouwingen voornamelijk in de 16de eeuw, eerste helft 17de eeuw en eerste helft 18de eeuw; grote herstellingswerken aan de toren circa 1774.

In 1815 quasi volledig afgebrand met uitzondering van de toren en de sacristie (eerste helft 18de eeuw?); in 1815-1820 heropbouw van de kerk. In de loop van de tweede helft van de 19de eeuw - eerste helft van de 20ste eeuw diverse herstellingswerken, voornamelijk aan de toren onder meer circa 1863 naar ontwerp van provinciaal bouwmeester J. Van Gastel en circa 1884 naar ontwerp van P.J. Taeymans. In 1868-1870 bouw van een nieuwe driebeukige neogotische kerk met behoud van de toren en de sacristie en met recuperatie van oude materialen naar ontwerp van provinciaal onderbouwmeester H. Berger, onder toezicht van J. Van Gastel voor het schip en transept en zijn opvolger P.J. Taeymans voor het koor; op 10/10/1870 inwijding van de nieuwe kerk, zie de gevelsteen in de koorapsis.

Circa 1991 restauratie van de toren; restauratiewerken aan het kerkgebouw zelf zijn aan de gang.

BESCHRIJVING

Georiënteerde kruisbasiliek met westtoren onder kort tentdak, driebeukig schip met middenbeuk van vijf en zijbeuken van vier traveeën, transept van één travee, lang koor van drie rechte traveeën met vijfzijdige sluiting, sacristie aan zuid- en berging aan noordzijde; zijbeuken met ten westen een aanleunend portaalgebouwtje. Leien zadel- en lessenaarsdaken met dakkapellen.

Sobere baksteenbouw op dito plint met omlopende zandstenen (oudere delen) of arduinen afzaat (19de-eeuws deel); verwerking van voornamelijk zandsteen voor onder meer lijsten, dek- en kraagstenen, lekdrempels, maaswerk, topversieringen.

Gerestaureerde vijfledige westtoren op vierkant grondplan, gestut door versneden steunberen, aan de zuidzijde met aanleunende traptoren, laatstgenoemde deels met vierkant, deels met octogonaal grondplan. Met zijn toren behoort de kerk van Meer tot de typische zogenaamde "Kempische gotiek" uit de 15de eeuw - eerst kwart 16de eeuw, samen met die van Hoogstraten, Minderhout, Sint-Lenaarts en Rijkevorsel. Naar de top toe is een stilistische evolutie binnen het gotisch stijlconcept merkbaar, zie de sobere eerste drie geledingen versus de bovenste geledingen in de typische laatgotische bouwtrant, gekenmerkt door een decoratieve bak- en zandsteenstijl met speklagenversiering,...). Eerste geleding met korfboogdeur in spitsbogig spaarveld en spitsbogig drielichtvenster met monelen en maaswerk van zandsteen; tweede geleding met schietgat; derde geleding met speklagenversiering; vierde en vijfde geleding met gekoppelde respectievelijk gedichte en open galmgaten en tussenin een fries van blinde driepasbogen die zich herhaalt onder de daklijst; ter hoogte van de bovenste geleding gaan de steunberen achtereenvolgens over in een driehoekige en rechthoekig pinakel met hogels, op de muurdammen tussen de galmgaten tevens rechthoekige pinakels met hogels; het octogonaal deel van de traptoren is versierd met blindbogen.

Gevels van schip, zijbeuken, transept en koor geritmeerd door versneden steunberen enspitsboogvensters, afgelijnd door een baksteenfries met muizentand; puntgevels van transept afgewerk met kordons, baksteenfries, aandak en stenen kruisbekroning. Spitsboogvensters met afgeschuinde dorpel in een geprofileerde bakstenen omlijsting; transeptvensters met monelen en maaswerk van zandsteen, tweelichtvensters in de lichtbeuk en in de geveltop van het transept. Onderbouw van het eerste westelijke schiptravee met ouder metselwerk, oculus en een spitsboogvenster (ten zuiden) in een bepleisterde omlijsting. Portaalgebouwtjes voorzien van een fijn puntgeveltje met aandak, steunberen en korf- en (gedichte) spitsbogige muuropeningen. Sacristie met overhoekse -met speklagen versierde- steunbeer, bepleisterde daklijst en muuropeningen in een bepleisterde omlijsting.

Omhaagd kerkhof met tevens omhaagde perken; ten westen tegen de kerkhofmuur het zogenaamde "gebodenhuisje", destijds plaats waar officiële berichten werden afgekondigd, halfrond gebouwtje onder leien dakje met boogvormige spaarvelden.

Interieur

Bepleisterd en beschilderd interieur. Schip met tweeledige opstand: spitse scheibogen op zuilen met octogonale sokkel en knoppenkapiteel; spitsbogige bovenlichten, samen met blinde oculus en gekoppelde driepasboognissen gevat in een spitsbogig spaarveld. Driebeukig schip met kruisribgewelven, in zijbeuken en transept eindigend op consoles, in de middenbeuk neerkomend op het kapiteel van schalken die op hun beurt aanzetten op de dekplaten van de kapitelen en in het koor tot onder doorlopen; viering met spitsbogige scheibogen. Zwarte en witte marmeren vloer uit midden 19de eeuw. Sacristie met kruisgewelf en brede planken vloer.

Mobilair

Schilderijen: De Verrijzenis van Christus, midden 17de eeuw, door Caspar De Crayer; Onze-Lieve-Vrouw van de Rozenkrans verschijnt aan de Heilige Dominicus, eerste helft 19de eeuw, door Nicaise de Keyzer; Heilige Rosalia bezoekt de zieken, tweede kwart 19de eeuw, toegeschreven aan J.J. Verellen.

Beeldhouwwerk: Onze-Lieve-Vrouw van Smarten, tweede helft 17de eeuw, albast; reliekschrijn (zuidelijk zijaltaar), 18de eeuw, verguld en verzilverd hout; ecce homo, 19de eeuw, hout; vier heiligenbeelden (koor), 19de eeuw, hout, destijds gepolychromeerd; heiligenbeelden, afkomstig van het voormalig neogotisch hoofdaltaar, 1876, witgeschilderde witsteen met vergulde delen, door F. De Vriendt; Heilige Rosalia (zuidelijk zijaltaar), tweede helft 19de eeuw (bedelaar later toegevoegd), gepolychromeerd hout; overschilderde kruisweg, 19de eeuw, door F. De Vriendt; borstbeelden van Petrus en Paulus, 19de eeuw, naar verluidt afkomstig van het voormalige hoofdaltaar; twee reliekhouders, toren met 21 relieken, geschilderd hout, eerste helft 19de eeuw.

Meubilair: neogotisch zijaltaren, vierde kwart 19de eeuw, gepolychromeerde en vergulde witsteen, ten zuiden toegewijd aan de Heilige Rosalia door Declercq (Merelbeke), ten noorden aan Onze-Lieve-Vrouw van de Rozenkrans; nieuw liturgisch altaar met recuperatie van sierelementen (engelen en pinakels) van voormalige baldakijn van doopkapel, hout; half gedemonteerde (zie verdwenen klankbord) eiken preekstoel met medaillons op de kuip en met kruisbeeld, 1827, door J.P. Boeren (Meerle) en J.B. Van Hool (Antwerpen); twee eiken biechtstoelen, midden 19de eeuw, door H. Peeters-Divoort (Turnhout); communiebank, vierde kwart 19de eeuw, gemarmerd hout, afkomstig van de kapel van Maxburg (zie Maxburgdreef); koorgestoelte met lambrisering en gestoelte aan het westelijk portaal met lambrisering, midden 19de eeuw, eik; doopvont, arduin en koper, circa 1870; doksaal met fraai opengewerkte houten leuning met topvazen op Korinthische zuilen, 1827, door J.P. Boeren; neoclassicistisch orgel, 1853, door firma J. Merklin-Schütze (Brussel), kast met fraai houtsnijwerk, in tweede helft 19de eeuw - eerste helft 20ste eeuw verschillende herstellings- en/of verbouwingswerken, in 1993 gerestaureerd door J.P. Draps (Erps-Kwerps) onder toezicht van de Administratie Monumenten en Landschappen.

Varia: gekleurde glas-in-loodramen, 19de eeuw, in koor door Janssens en Stallins (Antwerpen), in transept door G. Ladon (Gent); (exterieur) arduinen 19de-eeuwse grafzerken tegen koormuur en noordelijk transept onder meer niskapel met reliëf van de Piëta, circa 1870; familiegraf Vermeulen met arduinen sokkel en dito paaltjes en witstenen Heilige Hartbeeld, eerste kwart 20ste eeuw; grot van Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes, 1885; arduinen oorlogsmonument, circa 1952, door J. Willems (Lier).