Historiek en context

Monumentaal kantoorgebouw in beaux-artsstijl op de hoek van de Arenbergstraat, de Sint-Maartenstraat en de Graanmarkt, naar een ontwerp door de architect Emile Vereecken uit 1908, voltooid in 1910. Opdrachtgever was de firma Bunge & Co, die al minstens sinds 1881 met haar hoofdzetel op dit perceel gevestigd was. Het bouwdossier werd niet teruggevonden, enkel dat voor de aansluiting op de riolering uit 1908.

Edouard Bunge (Antwerpen, 1851-Ekeren, 1927), in 1886 gehuwd met Marie Sophie Karcher (1863-1907), was de jongste zoon van Charles-Gustave Bunge (Amsterdam, 1811-Antwerpen, 1884). Duitser van oorsprong, had deze laatste zich in 1849 vanuit zijn geboortestad in Antwerpen gevestigd, samen met zijn echtgenote Laure Fallenstein (Düsseldorf, 1820-1899) en vijf van hun kinderen. Daar richtte hij in 1850 een filiaal op van het Amsterdamse handelshuis Bunge & Co. Onder leiding van Edouard Bunge, die de firma in 1875 vervoegde en in 1884 aan het hoofd kwam, groeide Bunge & Co uit tot een wereldwijd vertakt handels-, industrieel en financieel imperium. Hij was een belangrijke financier van koning Leopold II voor de exploitatie van Belgisch Congo en startte handelsbetrekkingen op tussen België en de Onafhankelijke Congostaat rond ivoor, rubber, koffie en cacao.

Emile Vereecken was als architect actief in Antwerpen van omstreeks 1890 tot midden jaren 1920. Hij startte zijn loopbaan op het architectenbureau van zijn vader Jean Baptiste Vereecken, en zette na zowat vijftien jaar samenwerking de succesvolle praktijk vanaf 1906 in eigen naam verder. Tijdens het decennium voorafgaand aan de Eerste Wereldoorlog evolueerde Vereeckens architectuur van een overladen eclecticisme naar een Frans georiënteerde beaux-artsstijl, waarvan het kantoorgebouw Bunge & Co de meest prestigieuze uiting vormt. Aansluitend ontwierp hij in 1911-1912 samen met de architect Max Winders op het aanpalende perceel zijde Graanmarkt het bankgebouw van de Banque de l’Union Anversoise. Beide complexen onderscheiden zich door een monumentale, grootstedelijke allure, en vormen een van de meest imposante beaux-arts-ensembles in Antwerpen. In de weinige projecten uit het vroege interbellum die van Vereecken gekend zijn, bevestigt de architect zijn geloofsbelijdenis aan de klassieke, traditionele bouwkunst.

Architectuur

Het hoekgebouw met een totale gevelbreedte van tweeëntwintig traveeën (acht + drie in de Arenbergstraat, zeven in de Sint-Maartenstraat en vier aan de Graanmarkt), omvat een souterrain en drie bouwlagen onder een plat dak. In 1936-1937 voegde ingenieur-architect Jan De Braey een dakpaviljoen toe met drieledig, beglaasd sheddak, bedoeld als 'stalenzaal voor de afdeling katoen. De rijk gedecoreerde lijstgevel met neobarokke inslag "style petit palais", en ornamenten ontleend aan de Lodewijk XIV-, XV- en XVI-stijl, onderscheidt zich door een parement uit witte natuursteen. De compositie beantwoordt aan een klassiek drieledig schema, opgebouwd uit de met schijnvoegen belijnde pui vanaf een hoge sokkel, de door kolossale pilasters gemarkeerde bovenverdiepingen, en het geprononceerde hoofdgestel bekroond door een attiekbalustrade. De klemtoon ligt op de als rotonde uitgewerkte hoekpartij van Arenbergstraat en Sint-Maartenstraat waarin het hoofdportaal, dat tot 1972-1973 werd bekroond door een hoog oprijzende koepel. Verder beantwoordt de opstand aan een regelmatig, horizontaal geleed ordonnantieschema, opgebouwd uit registers van getoogde souterrain- en overwegend rechthoekige bovenvensters, de bel-etage gemarkeerd door entablementen, balkons en een doorlopende balustrade. Het brede, klassieke hoofdgestel met architraaf fries en kroonlijst op modillons, bekroond door de attiekbalustrade met zware postamenten, vormt de gevelbeëindiging. Opvallende terugkerende ornamenten zijn de mascarons die de basis van de hoekpilasters sieren, en de Mercuriusstaf als symbool voor de Handel op de sluitstenen van de benedenvensters. De sierlijke smeedijzeren vleugeldeur met monogram BC van Bunge & Co in de waaier, souterain- en venstertralies in de pui, en het houten vensterschrijnwerk zijn bewaard.

De hoekrotonde wordt op de begane grond gemarkeerd door het rondboogportaal met mascaronsleutel, flankerende zijlichten met entablement op consoles en een guirlandefries. Op de bel-etage, die zich onderscheidt zich door rijk omlijste rondboogvensters met medaillons en guirlande, een balustrade en een klassiek hoofdgestel, leggen Corinthische driekwartzuilen de klemtoon op de middenas, hogerop bekroond door volplastische putti. Hoger opgetrokken, wordt de topgeleding geritmeerd door rondbogige spaarnissen met een omlopende waterlijst op klossen en consoles, waarbinnen omlijste steekboogvensters onder een ronde oculus met sluitsteen. De huidige, bekronende attiek met siervazen op de postamenten, vormde oorspronkelijk de aanzet van de koepel. Van hetzelfde type als de koepel van de aanpalenden Banque de l'Union Anversoise, bestond deze laatste uit een ronde tamboer, een uitgelengde, geribde en met leien beklede helm waarin oeils-de-boeuf, en een balustrade als topstuk.

Vertrekkend van een eenvormig basisschema, onderscheiden de meest zichtbare gevelopstanden in de Arenbergstraat en aan de Graanmarkt zich door een rijkere uitwerking, daar waar de opstand in de smalle Sint-Maartenstraat aan een eenvoudiger opzet beantwoordt. De door pilasters gemarkeerde gevel in de Arenbergstraat, legt de klemtoon op het gedesaxeerde risaliet, geaccentueerd door drielichten met halfzuilen of pilasters en een cartouchesleutel, een gebogen fronton en welvend balkon op consoles. In de door hoekpilasters gemarkeerde gevel aan de Graanmarkt, leggen een twee traveeën breed balkon en gebroken, driehoekige frontons met leeuwenkop de klemtoon op de bel-etage. Guirlandemedaillons op de penanten van de tweede verdieping, en op de overhoeks afgeschuinde pilaster, die wordt bekroond door een wereldbol.

De hoekrotonde herbergt de monumentale vestibule met trappenbordes, deuromlijstingen, rondzuilen en pilasters uit grijs marmer met bronzen kapitelen, waarop de traphal aansluit. Gelijkvloers beslaat een grote, hoge kantoorruimte met zichtbare balkenzoldering opgevangen door gietijzeren kolommen, de vleugel aan Sint-Maartenstraat en Graanmarkt.