Middelbare School voor Meisjes, opgericht door de stad Antwerpen. Gebouwencomplex in neorenaissancestijl naar een ontwerp door stadsbouwmeester Pieter Dens uit 1878, gebouwd in 1880-1882.

Historiek

De eerste middelbare meisjesschool of de Ecole Moyenne de Demoiselles werd op 1 mei 1873 geopend in een huurhuis op de hoek van Louizastraat en Koninginnestraat. Het programma van deze instelling met een overwegend Franstalig karakter, die betalend onderwijs verstrekte aan meisjes uit de gegoede, liberale burgerij, omvatte zes leergangen in de lagere cyclus en vier leergangen in de middelbare cyclus. Al in 1878 besloot de stad Antwerpen tot de bouw van een nieuw schoolcomplex in de Lange Leemstraat, waarvoor stadsbouwmeester Pieter Dens nog hetzelfde jaar het ontwerp tekende. De bouw, bij openbare aanbesteding van 1879 voor een bedrag van 248.180 Belgische Frank toegewezen aan de aannemer Jean Van Lieshout uit de Lamorinièrestraat, ging in 1880 van start. Op 1 oktober 1882 werd de nieuwe school ingehuldigd. De zuidelijke klassenvleugel van de school, die destijds 750 leerlingen telde, kreeg in 1900-1904 een bijkomende verdieping naar een ontwerp door stadsbouwmeester Gustave Royers. Na de oprichting van het Hoger Onderwijsgesticht voor Juffers in 1907, dat gebouwen betrok in de Lange Gasthuisstraat, werd het programma van de meisjesschool in de Lange Leemstraat teruggebracht tot acht leergangen, ressorterend onder het lager onderwijs. Het complex huisvestte het Stedelijk Onderwijsinstituut voor Meisjes (SOM 1) tot 1971, het gemengde Stedelijk Instituut voor Lager Onderwijs (SILO 6) met kleuterafdeling tot 1973, het Stedelijk Instituut voor Buitengewoon Lager Onderwijs nr. 7 tot 1981, en het Stedelijk Hoger Instituut voor Sociale Studiën tot 1995. Sinds 1996-1997 is in het vroegere schoolcomplex het Archief- en Documentatiecentrum voor het Vlaams-nationalisme (ADVN) gevestigd, een instelling opgericht in 1984.

De Middelbare School voor Meisjes behoort met het Koninklijke Atheneum aan de Franklin Rooseveltplaats, tot de belangrijkste schoolgebouwen die Pieter Dens tijdens zijn ambt als stadsbouwmeester tot stand bracht. Ongeveer gelijktijdig werd het Stedelijk Onderwijsgesticht Nr. 2 in de Van Maerlantstraat opgericht, een betalende lagere school voor jongens van hetzelfde type. Voor deze latere realisaties paste de stadsbouwmeester een monumentale eclectische architectuur toe, beïnvloed door de neorenaissance. Benoemd op 1 juli 1863, bleef Dens in functie tot 1884. Tijdens deze periode verrezen in Antwerpen van zijn hand onder meer de verdwenen Vlaamse Schouwburg aan de Kipdorpbrug en het oude Slachthuis aan de Lange Lobroekstraat, negen politiecommissariaten en een twaalftal vooral lagere scholen.

Architectuur

Het complex bestaat uit drie in U-vorm geplaatste vleugels rondom een rechthoekige speelplaats, afgesloten door de turnzaal aan de westzijde. De vleugels tellen twee tot drie bouwlagen, de turnzaal één bouwlaag, afgedekt met zinken schild- en zadeldaken. Voor de constructie is volgens het lastenboek gebruik gemaakt van baksteenmetselwerk (Boomse papesteen) in combinatie met witte natuursteen (Morlay voor het exterieur en Comblanchien voor het interieur) en blauwe hardsteen, ijzeren roosteringen en troggewelven, trappen, deur- en vensterschrijnwerk uit eikenhout, en dakspanten uit grenenhout. De straatvleugel wordt in de middenas onderbroken door een drie bouwlagen hoog paviljoen, dat volgens de bouwplannen de vestibule en de dienstwoningen van portier en hoofdonderwijzeres omvat, elk met een eigen traphal. Beide flankerende vleugels groeperen op een L-vormige plattegrond, zonder gebruik te maken van gangen en elk ontsloten door twee traphallen, per verdieping drie klassen met eigen vestiaire en een vak- of dienstlokaal. De noordvleugel omvat de bibliotheek op de begane grond en de tekenklas op de verdieping, de zuidvleugel de refter met ‘lavabo’ of wasplaats op de begane grond en de muziekklas op de verdieping. Bij het verhogen van de zuidvleugel met een bijkomende verdieping in 1900-1904, voorzag het programma opnieuw een tekenklas allicht ter vervanging van de oorspronkelijke die vervolgens een nieuwe functie kreeg, en één extra klas met vestiaire. De turnzaal werd oorspronkelijk geflankeerd door het afgesloten privé-tuintje van de hoofdonderwijzeres, en de toiletten.

De straatgevel van dertien traveeën en twee bouwlagen beantwoordt aan een symmetrische compositie, gemarkeerd door het hoger opgaande middenpaviljoen van drie traveeën en drie bouwlagen, en de twee licht geaccentueerde zijrisalieten eveneens van drie traveeën. Voor het parement is gebruik gemaakt van rood baksteenmetselwerk in kruisverband, blauwe hardsteen voor de plint en witte natuursteen voor omlijstingen, kordonvormende lekdrempels en verticaal ritmerende lisenen. Opvallende details zijn de smeedijzeren sierankers en kleurrijke tegelfriezen: onder de puilijst geglazuurde keramische tegels met een patroon van witte lelies en de opschriften “MIDDELBARE SCHOOL” en “ECOLE MOYENNE”, onder de kroonlijst ingelegde cementtegels met floraal motief. Het middenrisaliet is als frontispice uitgewerkt, gemarkeerd door pilasters, gekoppelde Dorische en Ionische driekwartzuilen, een doorgetrokken trigliefenfries, en als bekroning een dakvenster met composiete pilasters, en in het topstuk het stadswapen van Antwerpen onder een driehoekig fronton. Rondboogpoort met geprofileerde archivolt op imposten, voluutsleutel en lauwerkransen in de zwikken; erboven een omlijst rondboogvenster met ijzeren borstwering en gevleugelde geniën in de zwikken, en een rondboogdrielicht met balustrade en bloemenchutes met strik. Verder is de opstand opgebouwd uit regelmatige registers van vlak omlijste rond- en steekboogvensters, de tweede en de voorlaatste travee geaccentueerd door pilasters, rozetten een onderdorpel en bekroond door een dakvenster met pilasters en een driehoekig pseudo-fronton. Het houten schrijnwerk van de inkomdeur en vensters is bewaard.

Rechthoekige binnenplaats met op een gevelsteen de inscriptie: "P. Dens stads bouwmeester 1881". Aan drie zijden omringende bak- en natuurstenen lijstgevels van twee tot drie bouwlagen en respectievelijk tien, zeven en elf traveeën. De gevelcompositie wordt geritmeerd door risalietvormende, driehoekig verhoogde traveeën,en geleed door omlopende kordons. Segmentboogvensters in vlakke omlijsting, evenals de beglaasde houten (vleugel)deuren met originele roedeverdeling. Luifels uit ijzer en glas op gietijzeren kolommen.

Turnzaal van een bouwlaag en vijf traveeën in zelfde stijl, met hoge rondboogvensters in de middenas en de zijgevels en verder rechthoekige tweelichten. Interieur met bewaarde houten dakspanten en muurkasten.