Vrijstaande pastorie in classicistische stijl, gebouwd in 1778 naar ontwerp van Petrus Van Bergen en Jacobus Frou (Antwerpen); bepaalde elementen - voornamelijk in het interieur - dateren van eind 19de eeuw; aan de zuidzijde in verbinding met de sacristie van de parochiekerk, aan de noordzijde een grote ommuurde tuin met recentere garage.

Historiek

Eerste vermelding van een woning voor de kapelaan in 1276. In 1488 schonk pastoor J. Petri bij testament een huis met kleine tuin aan zijn opvolger; dit gebouw stond op dezelfde plaats als de huidige pastorie. In 1601 voegde pastoor L. Beliën aan de woonst een schuur, stal en boomgaard toe. Een bewaard plan van de oude pastorie van 1771 in het parochie-archief van Dessel toont een ruim pand met L-vormige plattegrond met als ruimste vertrekken de keuken en de 'groote kamer'. Na een jarenlang proces tussen pastoor C.A. Van Broeckhoven (1747-1783) en de belangrijkste tiendheffer van Dessel, baron von Fürstenbergh, omtrent de noodzaak en de financiering van een nieuwbouw, werd, wellicht op de fundamenten van de oude pastorie, een nieuwe woning opgetrokken in 1777-1778. Dit gebeurde naar ontwerp van P. Van Bergen en J. Frou uit Antwerpen; tijdens een expertise in 1773 hadden deze experten de bouwvalligheid van de bestaande pastorie vastgesteld en daarbij plannen opgemaakt voor een eventuele nieuwbouw.

19de- en 20ste-eeuwse bronnen spreken voornamelijk over herstellingen en onderhoud. Begin 19de eeuw wordt de gemeente eigenaar van de pastorie. In 1874 voornamelijk in het interieur herstellings- en verfraaiingswerken naar ontwerp van provinciaal bouwmeester P.J. Taeymans. Een plan hiervan geeft een toestand weer die weinig afwijkt van de huidige. Vermoedelijk werden tijdens deze werken ook de vensteropeningen gewijzigd. Dakherstellingen in 1875, 1927 en circa 1954. In 1948-1950 herstellingswerken van oorlogsschade aan pastorie en kerk; tegelijkertijd werd een nieuwe sacristie gebouwd ten noorden van het koor. De pastorie kreeg toen een rechtstreekse verbinding met de sacristie; deze aanbouw gaat terug op een vermoedelijk 19de-eeuwse aanbouw van de pastorie met onder meer gemak, koolhok en stallingen die reikte tot aan de kerkhofmuur. Voortuintje met ijzeren hek inmiddels verdwenen. Circa 1960 bedreigd met afbraak; in 1994 beschermd als monument. In het kader van een herbestemming als kantoor voor de OCMW-diensten zijn restauratie- en uitbreidingswerken naar ontwerp van L. Sledsens (Geel) gepland.

Beschrijving

L-vormige woning van twee bouwlagen onder schilddak (nokrichtingen parallel aan en loodrecht op de straat, leien) met drie schoorstenen en drie houten dakkapellen met driehoekig fronton. Voorgevel met een symmetrische dubbelhuisopstand van vijf traveeën; een volgens hetzelfde schema opgevatte noordelijke tuingevel van zeven traveeën. Bakstenen lijstgevels eindigend op steigergaten met een witgeschilderde omlijsting onder een bepleisterde kwartholle daklijst; noordelijke gevel met gecementeerde plint. 19de-eeuwse(?)-segmentboogvensters met arduinen sluitstenen (straatgevel) en/of dito geprofileerde lekdrempels, op de begane grond beluikt (straatgevel) of getralied (noord- en zuidgevel). Rechthoekige en segmentbogige deuren met variërende waaiers van ijzerwerk; voordeur en deur in tuingevel gevat in eenzelfde geprofileerde 19de-eeuwse omlijsting van arduin met neuten, imposten, kroonlijst en sluitsteen. Twee linker traveeën van het volume parallel aan de straat met getraliede keldervensters.

Links een poort tussen geblokte bakstenen hekpijlers. Rechts een vooruitspringende bakstenen afsluitingsmuur met spaarvelden; betonnen garage onder zadeldak (nok loodrecht op de straat, golfplaten) met poort voorzien van een getrapte bekroning. Tussen de zuidgevel van de pastorie en de sacristie een verbindingsgebouwtje van één bouwlaag onder zadeldak (nokrichting parallel aan de straat, leien).

Interieur

De L-vormige plattegrond vertoont een lange oostwest-georiënteerde hoofdgang met aan de zuidzijde eetkamer aan de straat, voorts keuken (voormalige moos) en traphal, aan de noordzijde achtereenvolgens spreekkamer, twee ruime leefvertrekken (voormalige keuken en salon) waartussen een korte noordzuid-georiënteerde middengang naar de tuin, en berging (voormalig washuis); onder het linker gedeelte van het volume parallel aan de straat bevindt zich een tweedelige kelder. Bovenverdieping met ten zuiden van de gang archief- en badkamer, ten noorden een opeenvolging van slaap- en logeervertrekken.

In de loop van de 19de eeuw werd het interieur aangepast en verfraaid, evenwel met behoud van de 18de-eeuwse indeling en -structuur, zie de bepleisterde moerbalken loodrecht op de voor- en noordelijke zijgevel, de dakconstructie met bewaarde kapgebinten, de kelders; de met lijstwerk gestucte plafonds en dito schouwboezems in bepaalde vertrekken evenals de deuropeningen dateren mogelijk eveneens uit de 18de eeuw. Bepaalde van de in 19de eeuw aangepaste vensters hebben binnenluiken, zie de gang op beide verdiepingen. Schouw in de tweede leefruimte met 19de-eeuwse marmeren schoorsteenmantel. Vloeren en trap dateren tevens van de 19de-eeuwse verfraaiingswerken, zie onder meer gang met vloer van zwarte en witte Basècles, geschilderde houten slingertrap met fijne balusters en gemarmerde trappaal; de overige -vermoedelijk planken- vloeren kregen een bekleding van vinyl.