Arbeid Adelt is een stenen koren- en oliewindmolen van het type bovenkruier (stellingmolen) uit 1850, met een aanpalende mechanische maalderij uit 1935-1940.

Historiek

De oudste vermelding van een molen in Weelde, gelegen tussen 't Broek van Ravels-Eel en de Polderstraat, dateert van 1296 (zie toponiemen als Moleneinde). Circa 1801 werd deze houten standaardmolen verplaatst naar het Molenveld in de Meir, halverwege de kerk en de Straat, en op 6 maart 1940 neergehaald. De nog bestaande, hieronder beschreven stellingmolen werd in 1850 voor rekening van de familie Bax-Pelkmans uit Weelde op de huidige standplaats door molenbouwer Van Himbergen opgericht en na de brand in de olieslagerij in 1906 door Goris en Vosters heropgebouwd. De kap en de wieken werden in 1921 tijdens een hevige storm afgerukt maar onmiddellijk teruggeplaatst. In 1936 werd de molen stilgelegd en het gemaal overgenomen door een dieselmotor. Bij Koninklijk Besluit van 28 mei 1962 werd de molen beschermd als monument. In 1966 werd de molen een eerste keer gerestaureerd door J. Caers uit Retie naar plannen van Jozef Schellekens, en in 1979, onder leiding van architect Lou Jansen, een tweede maal door de gebroeders Caers. In 1989 kocht de gemeente de molen aan en zij liet in 1993-1994 restauratiewerken uitvoeren en in 1996 onderhoudswerken. In 2008 vernieuwde Thomaes Molenbouw uit Beveren-Roeselare de gaanderij en in 2019-2020 werd een nieuwe buitenrosmolen naar West-Vlaams model gebouwd.

Beschrijving

De molen heeft een conische bakstenen romp met korfboogpoort, rondboogvensters en jaarcijfers 1850 in contrasterend metselwerk onder wolfsdak (roofingleien) met nok van kruis naar staart. Verder kenmerkt de molen zich door een klassieke houten stelling met schuine storen, een vernieuwde staartbalk met lange en korte spruit en schoren, een vernieuwd stalen kruiwiel op de stelling, en vernieuwde geklinknagelde stalen potwieken met houten latwerk. Binnen telt de molen vijf niveaus, van beneden naar boven:

• begane grond met tussenzolder en houten steektrap en koekenbreker;
• meelzolder met drie meelschuiven, bascule, kleine houten lessenaar en een met ijzeren I-balken ondersteunde zoldering
• steenzolder met drie koppels maalstenen
• luizolder met twee hijsraderen waarvan één gemonteerd op de koning voor het ophijsen van de zakken en één houten, manueel te bedienen rad met ijzeren gaffels voor het neerlaten ervan
• kap- of smeerzolder met gietijzeren molenas (een hergebruikte Nederlandse prins van Oranje-as uit 1878), een vangrad met inscripties (onder meer 1979 en F. Caers en zonen) en Engels kruiwerk.

De maalderij is een verankerd bakstenen gebouw met jaartal 1940 en opschrift "Arbeid Adelt" in contrasterend metselwerk. Het bestaat uit volumes van één of twee bouwlagen onder een zadeldak en plat dak, met een punt- en lijstgevel, segmentboogvensters, een rechthoekige deur en dito laadluik. Nog aanwezig is een dieselmotor met één cilinder van de firma Ruston & Hornsby Ltd., Lincoln England uit 1935.