De buurtspoorweggebouwen van de stelplaats in Bassevelde, de vroegere eindhalte van de spoortram Gent-Bassevelde, werden aangelegd in 1910. De oude tramremise (Tramstatie 29) en bijbehorende woning (Tramstatie 2) zijn inmiddels gesloopt, de voormalige watertoren met kolenmagazijn (Tramstatie 5) bleven behouden en werden ondertussen beschermd. De watertoren is niet meer als zodanig in gebruik maar bewaart op de verdieping nog een geklonken metalen watertank.

Historiek

De stelplaats van de buurtspoorwegen is gelegen aan de rand van het dorpscentrum, in de buurt van het verdwenen spoorwegstation van de lijn Zelzate-Eeklo. De respectievelijke stations waren ingeplant aan weerszij van de dorpsstraat, toen zogenaamd Stationsstraat.

De Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen, opgericht in 1885, zorgde vanaf het eind van de 19de eeuw voor de ontsluiting van de plattelandsdorpen door de aanleg van een uitgebreid net van buurttramlijnen. De aanleg van een 26 kilometer lange tramlijn Gent (Rabot) – Bassevelde, reeds gepland eind 19de eeuw, werd goedgekeurd bij Koninklijk Besluit van 5 oktober 1904. De lijn werd in gebruik genomen in 1910. Op 6 juli 1910 werd het baanvak Bassevelde-Wondelgem geopend, op 1 december volgde het vak Wondelgem-Gent (Industrie) en ten slotte het laatste traject tot de Begijnhofbrug aan het Rabot op 8 december van hetzelfde jaar. De exploitatie was eerst in handen van de “Intercommunale du Vicinal Gand-Bassevelde” en later de "S.A. de Transports urbains et vicinaux".

De gebouwen op de stelplaats van de buurtspoorwegen, namelijk de dienstwoning en bureau, een werk- en stelplaats voor de tramrijtuigen en het watertorentje met kolenmagazijn, dateren eveneens van 1910. Het aanbestedingsplan voor deze gebouwen dateert van 1909. In de zitting van 17 juni 1909 worden de werken, "Construction des batiments du depot de Bassevelde", voor een bedrag van 58.845 frank toevertrouwd aan de laagst biedende, de heren Rutsaert en Dauwe.

De tramlijn werd hier niet geëlektrificeerd maar er werd vanaf de jaren 1930 overgeschakeld op spoorauto’s en vanaf 1956 namen bussen de plaats van de zogenaamde "mazouttrams" in. De tramsporen werden toen ook opgebroken.

Beschrijving

De gebouwen van de buurtspoorwegen werden op grote schaal ontworpen en aanbesteed door De Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen volgens bepaalde typeplans en bestekken. Zoals bij de meeste eindstations omvatte het complex van eenvoudige bakstenen gebouwen aan de tramsporen een dienstwoning met bureau, een werk- en stelplaats voor de tramrijtuigen en een watertorentje met kolenmagazijn ten behoeve van de stoomtram. In tegenstelling tot de inmiddels verdwenen tramremise en het woonhuis bleef het gebouwtje van de watertoren met het aanleunende kolenmagazijn zeer uitzonderlijk en in authentieke staat bewaard. In de Gentse regio is ons geen ander bewaard voorbeeld meer bekend en kan het watertorentje van Bassevelde als zeldzaam beschouwd worden. Op Vlaams niveau is de bijzondere architectonische vormgeving en materiaalgebruik eerder uitzonderlijk.

Het betreffende watertorentje met aangebouwd kolenhok is representatief voor de nutsgebouwen horend bij de stoomtrams. Het gebouw werd opgetrokken volgens het lastenboek nummer 22 van 1909 in een eclectische doch sobere bouwstijl, waarbij de baksteen door enkele natuurstenen details verrijkt wordt. Het betreft een vierkant bakstenen watertorengebouwtje onder een steil schilddak met pannen en een aangebouwd lager kolenhok van vijf traveeën breed onder een overstekend zadeldak met mechanische pannen.

Het watertorentje annex kolenhok springt in het oog door de architecturale vormgeving verwijzend naar de traditionele baksteenarchitectuur met verwerking van natuursteen en decoratieve details zoals bijvoorbeeld de verdiepte muurvelden en de afwerking ervan met natuurstenen lijsten, en de bakstenen plint met afgeschuinde deklijsten. De vensters zijn voorzien van ijzeren roedeverdelingen, zoals gebruikelijk bij industriële gebouwen uit die tijd. De voorgevel van het watertorentje is het meest uitgewerkt. De rechthoekige houten deur en het ijzeren venster ernaast zijn afgedekt met versierde ijzeren lateien en overspannen met een rondboogvormig boogveld. De bovenvensters met ruitvormige ijzeren roedeverdeling vormen door arduinen middenstijlen een drielicht.

Een bijzonderheid is de stenen peilschaal ingewerkt in de gevel gericht naar het vroegere tramspoor. Het mechanisme om het waterpeil aan te duiden ontbreekt.

De watertoren is niet meer als zodanig in gebruik maar bewaart op de verdieping nog een geklonken metalen watertank.

Het voormalig kolenmagazijn wordt nu gebruikt als bergruimte / garage, ten behoeve daarvan werd in de westelijke zijpuntgevel een rechthoekige garagepoort aangebracht. Ook de muuropeningen in de zuidgevel zijn gewijzigd. Oorspronkelijk waren in het dak ook twee driehoekige dakkapelletjes aangebracht.

Het woonhuis was een typisch bakstenen gebouw van twee bouwlagen afgedekt door een zadeldak (pannen). De traveeën werden gemarkeerd door traveenissen. De centrale rechthoekige deur en vensters werden overspannen door ijzeren lateien versierd met rozetten. De vensters waren tweelichten met een arduinen middenstijl.

De achterin het terrein gelegen stelplaats en werkhuis voor de vroegere trams, voorheen twee parallelle gebouwen onder zadeldak (pannen), nadien slechts één gebouw na sloop van het tweede, was gebouwd in een sobere en functionele bedrijfsarchitectuur. De voorpuntgevel was voorzien van ijzeren poorten onder een ijzeren rozetlatei, in de geveltop bevond zich een drielicht met arduinen deelzuiltjes en een ijzeren roedeverdeling. De zijgevel werd geritmeerd door gelijkaardige tweelichten en lisenen. Binnenin werd de ruimte overspannen met ijzeren Polonceauspant.