De Sint-Bavokerk van Merkem is gelegen langs de Westbroekstraat. Rechts van de kerk staat een Heilig Hart beeld voor de burgerlijke en militaire doden van beide oorlogen. Daarachter ligt het kerkhof.

Historische achtergrond

Het Heilig Hartbeeld werd onthuld op 23 september 1928 als aandenken aan de 38 militaire en 23 burgerlijke doden uit de Eerste Wereldoorlog. Later werden de namen van de doden uit de Tweede Wereldoorlog aangebracht.

In september 1914 bereikte de oorlogsellende Merkem in de vorm van de eerste vluchtelingen en later in de vorm van de beruchte Duitse verkenners te paard, de Uhlanen. Op 21 oktober konden de Duitsers Merkem innemen. De meeste inwoners van Merkem waren gevlucht, richting Noordschote, Vleteren en Alveringem. De anderen werden door de Duitsers naar Staden en Torhout gebracht. Aan de Drie Grachten werd de Duitse opmars door de Franse Zouaven gestopt.

Op 8 april 1915 echter veroverden de Duitsers ook Drie Grachten op de Belgen en hielden het tot 1917. Merkem was toen een Duitse rustsector en bleef tot juli 1917 zo goed als buiten schot. Toen brak de Derde Slag bij Ieper los en de Franse artillerie herleidde het dorp tot een puinhoop. In augustus konden de Belgen Drie Grachten heroveren, op 27 oktober konden de Fransen oprukken tot en met het zuidwesten van het dorp. Het noordoostelijk deel bleef door de Duitsers bezet en tijdens de winter moest het Belgisch leger zich op het kraterveld dat Merkem toen was, staande houden en de Duitse tegenaanvallen afslaan.

Op 17 april 1918 kregen de Belgen met de Slag bij Merkem een nieuwe massale Duitse aanval te verduren, maar ze konden deze succesvol afslaan. Daarvoor kregen de deelnemende regimenten de inscriptie “Merkem’” op hun vaandels en stukken: het 9de, 11de, 12de, 13de, 14de en 19de Linieregiment, het 1ste en 4de Jagers te voet, het 3de, 9de en 15de Artillerie, de batterijen van het 1ste, 7de en 10de Artillerie en het 1ste en 2de Regiment Artillerie.

De eerste dag van het geallieerde Eindoffensief, op 28 september 1918, konden de Belgen in één dag oprukken tot aan de oostelijke grens van het oninneembaar geachte bos van Houthulst. Merkem was bevrijd.

In de zomer van 1919 kwamen de eerste vluchtelingen terug. Ze vonden met moeite hun eigen woning terug en begonnen onmiddellijk met het optrekken van noodwoningen met de materialen die voorhanden waren. Rond eind 1919 - begin 1920 was er opnieuw een gemeenteraad, een postbode, een tram, eucharistievieringen, lessen, een geboorte en een huwelijk. In 1920 werd gestart met de wederopbouw van het gemeentehuis en de gemeenteschool. Tegen 1924 maakte men gebruik van de nieuwe kerk, opgebouwd door de bouwkundige Janssens uit Gent. In 1925 werden de nieuwe klokken ingewijd en plaatste de firma Coppejans uit Gent brandglasramen, betaald door schenkingen. Het kasteel de Coninck werd heropgebouwd naar een ontwerp van architect Coomans. Ongeveer 1.200 personen zouden echter niet naar Merkem terugkeren.

Kenmerken

Op een zeshoekig podium uit hardsteen met drie treden, staat een zeshoekige sokkel uit twee delen opgebouwd. Daarop staat een groot H. Hartbeeld met gespreide armen staande op een wereldbol.

Op het bovenste deel van de sokkel: vooraan het wapenschild van Merkem, links het wapenschild van West-Vlaanderen en rechts het wapenschild van Vlaanderen, een doorlopende fries met eikebladeren, eikels, bloemkelken en laurier; op het onderste deel van de sokkel: op de voorkant een kruis, 'Merckem aan het H. Hart van Jezus en hare gesneuvelden 1914-1918'; op de tekstplaten v.l.n.r.: de namen van de 'Soldaten gesneuveld voor vryheid vorst en vaderland', 'Burgerlyke slachtoffers overleden in een andere gemeente', 'Burgerlyke slachtoffers te Merckem overleden', 'Soldaten gesneuveld voor vryheid vorst en vaderland'. Op de voorkant helemaal onderaan '1940-1945'. De namen alfabetisch gerangschikt. Alles uitgevoerd in vlakreliëf.

H. 638 cm x Ø 650 cm

• DEBAEKE S. & LERMYTTE J. 1995: Merkem in de kijker. Het dorp anno 1900, tijdens de Grote Oorlog en de heropbouw, Veurne.
• JACOBS M. 1996: Zij die vielen als helden... Inventaris van de oorlogsgedenktekens van de twee wereldoorlogen in West-Vlaanderen, deel 2, Brugge.